de

del

Ja

Foto:

Notimex
Oochel Rodrigo Díaz Guzmán
K'iintsil

U Noj Lu'umil México
Miércoles 22 ti' marzo, 2017

Ja’ tu noj lu’umil México jump’éel ba’al ma’ keet yaniki’. Ka’alikil chúumuk, caman yéetel xaman-lak’in ti’ le noj lu’uma’, ma’ ya’ab ja’ ku k’uchuli’, tu noojol-lak’ine’ óol nonoj yaan, le beetik ku kaláanta’al kaaj tia’al ma’ u yantal búulkabil.

Ichil xaak’alil beeta’an tumen u mola’ayil Comisión Nacional del Agua (Conagua), ti’ tuláakal u noj lu’umil México yaan 446 mil 777 millones de metros cúbicos ti’ ja’; ti’ le je’elo’, u 67 por cientoile’ ti’ yaan xaman-lak’ine’. Uláak’ 33 por ciento, ku ja’ajatspajal ti’ uláak’ u jaatsil le Noj Lu’uma’.

Ti’ jump’éel ja’abe’, ku yantal ti’ México jump’éel millón 449 mil millones de metros cúbicos ku taal ti’ cháak, x tóos ja’, bat, ichil uláak’o’ob, ba’ale’ ku tukulta’ale’ chéen 72.5 por ciento ku sa’ap’al tia’al u suut yóok’ol kaab.

Ba’ale’, ti’ tuláakal u kajnáalo’ob Méxicoe’, 23 por cientoe’ kaja’ano’ob nojol-lak’in, ti’ leti’obe’ yaan uktéenal u páajtalil u yantalti’ob ja’ wa ku ke’etel yéetel uláak’ jun jaats kajnáalo’ob te’e noj lu’uma’.

Tu ts’íibil [i]Atlas del Agua en México 2016[/i], ku tsolik Conaguae’, u ya’abil mejen kaajo’obe’, ku k’a’abéetkunsiko’ob ja’ yaan yáanal lu’umil tia’al u kuxtalo’ob, le beetike’, k’a’anan ka kaláanta’ak bix u k’uchul ja’ tak te’elo’.

Yo’olal le je’el xano’, ku káajl u chikpajal xan u p’is xookil yo’olal tu’ux ku k’uchul ja’ ku k’astal wa le ku k’aaba’tik aguas residuales; ichil xaak’al beeta’an tumen Instituto Nacional de Estadística y Geografía (Inegi), tu noj lu’umil México yaan 2 mil 457 noj kaajo’ob yéetel u méek’tankaajilo’ob. Ti’ le je’elo’obo’, 827 u p’éele’, ku meyajta’al aguas residuales, ba’ale’ mil 628 méek’tankaajo’obe’ ma’atech u meyajta’al.

___________________________________________________________________

La situación del agua en México es un tema de contrastes. Mientras en las zonas del centro, norte y noroeste, la escasez del vital líquido llama a hacer un uso eficiente, en la región sureste del país, la relativa abundancia del líquido realza la necesidad de proteger a la población de fenómenos como las inundaciones.

De acuerdo con información de la Comisión Nacional del Agua, el país tiene en total 446 mil 777 millones de metros cúbicos, de los cuales, el 67 por ciento se encuentran en la región sureste, a la vez que el resto del territorio nacional sólo posee el 33 por ciento.