Felipe Escalante Tió
Oochel Nancy Méndez Quintal
K'iintsil
Celestún, Yucatán
Miércoles 6 ti' junio, 2017
U nu’ukbesajil Programa de Investigación y Conservación de Mamíferos Marinos de Yucatán ku beeta’al tumen Universidad Autónoma de Yucatán, tu k’a’aytaj ti’ redes sociales, tu kaxtaj juntúul xibil téek (Trichechus manatus), chéen ba’axe’ kimen. Ba’alche’e j-ila’ab tumen Nancy Méndez Quintal, ti’ yaan wakp’éel brazas tu taamil k’áak’náab, aktáan ti’ u jáal ja’il Celestún, Yucatán.
Ichil ba’ax ku ya’alik tu k’a’aytajile’, ti’ le ts’ook junk’áal ja’abo’obe’, ts’o’ok u p’áatal ma’ jach suuk u yila’al téek tu k’áak’náabilo’ob Yucatán, kex tumen yaan k’iin ku jéets’el ku chikpajalo’ob ti’ le lu’uma’, tumen táan xan u kaxanta’al u ya’abkunsa’alo’ob tu k’áak’nabil golfo de México yéetel u ja’ilo’ob Caribe.
Ti’ jump’éel k’áat chi’ tsikbal jbeeta’ab ti’ nu’ukul t’aan yéetel, aj xak’al xook Raúl Enrique Díaz Gamboa, máax p’aata’an meyaj ti’ PICMMY-UADY, tu ya’alaj teeko’ob, ti’ tuláakal yóok’ol kaabe’, juntúul ba’alche’ jets’a’an yaan u sajbe’entsil u ch’éejelo’ob. Tu ya’alaje’, kaja’ano’ob tu k’áak’nabil golfo de México yéetel u ja’ilo’ob Caribe, ts’o’okole’ chéen jump’íit u ch’óoch’il ja’ tu’ux ku yantalo’ob, ba’ale’ ku kaniko’ob kuxtal ti’ k’áak’náab ch’óoch’.
“Suuk u yila’alo’ob golfo; Tamaulipas tak Kaanpech, ba’ale’ beyxan ti’ Quintana Roo. Le je’elo’ u k’áat u ya’al teeko’obe’, ku báabo’ob ti’ k’áak’náab tia’al u k’uchulo’o tak Río Hondo”, tu ya’alaj aj xak’al xook.
Teeko’ob ti’ Yucatáne’ ku kajtalo’ob ti’ peteno’ob, ba’ale’ u seten beeta’al bejo’ob, najo’ob yéetel u k’askúunta’al yóok’ol kaabe’, ku beetik u yantal u sajbe’entsil u sa’atal u kuxtalo’ob.
