de

del

Conacyt
Oochel conacytprensa.mx
K'iintsil

Puebla
Jueves 22 ti' junio,

Aj xak’al xook ti’ u kúuchil Instituto Nacional de Astrofísica, Óptica y Electrónica (INAOE), Angélica Muñoz Meléndez, tu patjo’oltaj yéetel uláak’ junmúuch’ máako’ob tu’ux táakpaj xan xoknáalo’ob, jo’op’éel báaxalo’ob, le je’ela’ robots jts’a’ab u k’aaba’ob beey Paquitos, nu’ukul beeta’ab tia’al u ka’ansal máasewal t’aano’ob ti’ paalal yano’ob ti’ mejen kaajo’ob, tia’al u chíimpoltik u miatsilo’ob.

“Tak bejla’e’ ts’o’ok k beetik jump’éel muñeca ku t’anik purépecha, totonaco, náhuatl, wixárica yéetel káastelan”, tu ya’alaj ti’ jump’éel k’áat chi’ tsikbal.

Ti’ báaxale’ yaan u wíinkilal wíinik yéetel séeb u k’ajóolta’al tumen paalal, tumen ku yáantik tia’al u bin u je’eik u tuukul, le beetik tia’al u beeta’alo’obe’ yáax xak’alta’ab ba’axo’ob báaxalil yaan ti’ juntúul máasewal paal ti’ México.

Ma’ ya’ab u jejeláasil ku yantal, le beetik ook tu tuukul aj xak’al xooko’ob u beetiko’ob le báaxala’ tumen beyo’ ku ts’a’abal uláak’ páajtalil ti’ob tu’ux ku táakbesa’al tecnología.

Paquitos, beeta’an yéetel nook’ tu’ux ts’a’aban sensores, lectores yéetel u nu’ukul u yu’ubal yéetel u grabarta’al juumo’ob. Ku meyajo’ob ken t’áabak u sensoresilo’ob ku yajalo’ob ken péeksa’ak u k’abo’ob, u poolo’ob, u yooko’ob wa uláak’ junjaats u wíinkilalo’ob. Je’el bix, le ken wúuts’a’ak u kaal u k’abe’, muñecae’ ku ya’alik “auch”.

Yo’olal le je’elo’, aj xak’al xook Muñoz Meléndez tu ya’alaje’ u múuch’ báaxalil Paquitos ma’ chéen jump’éelili’ ba’ax ku beetiko’obi’. “Ku péeko’ob le ken u yu’ubo’ob ba’ax ku beeta’al ti’ob yéetel ma’ jump’éelili’ bix u beetiko’obi’”.

Tia’al u yila’al bix kéen beeta’ak u yoochele’, tu ya’alaje’ yanchaj u bino’ob yiknal juntúul xmeyaj k’ab ti’ Puebla, máax ku meyajtik muñecos. Leti’ máax beet u nook’il yéetel leti’ beet u chíikpajal beey máasewal.

Báaxal ku taasike’ yaan ba’al u yil yéetel u ja’abil máax báaxtik muñeca. Yaan báaxal tia’al u k’ajóolta’al u jaatsilo’ob u wíinkilal máak, ba’ale’ yaan xan uláak’ k’as talamo’ob.