de

del

La Jornada Maya
Oochel @oxfammexico
K’iintsil

Jueves 16 ti’ noviembre, 2017
Ciudad de México.

Tu noj lu’umil México maanal ti’ 6.8 millonesil ko’olel ts’o’oka'an u beelo’ob wa yanchaj u núupo’ob kex ma’ u chuk 18 u ja’abilo’obi’. Chéen tu ja’abil 2015e’ jxo’ok ti’ tuláakal u noj lu’umil Méxicoe’ maanal ti’ 300 mil xch’úupalal, xi’ipalal yéetel táankelemo’ob yaan u ja’abil ichil 12 tak 17 ja’abo’ob, ts’o’oka’an u beelo’ob wa múul kaja’ano’ob.

Ichil u múuch’ tsikbalil Matrimonio infantil: dimensiones, causas y efectos, beeta’ab tu noj kaajil México, j-a’alab tumen aj xak’al xooko’obe’, u núupul táankelemo’ob kex ma’ u chuk 18 u ja’abilo’obe’ ku beetik u p’áatal paachil jejeláas páajtalilo’ob je’el bix kaambalil, toj óolal, jóok’ol táanil, ichil uláak’o’ob.

Aj xak’al xooko’obe’ tu yaj óoltajo’ob kex tumen tu ja’abil 2014e’ je’ets’ u beeta’al u a’alamaj t’aanil Ley General de Derechos de Niñas, Niños y Adolescentes, tu’ux ku ya’alal tu jaatsil 45, k’a’anan u chukik 18 u ja’abil máak ti’al ka ts’o’okok u beelo’ob, ba’ale’ ma’ beey u yúuchuli’, tumen ichil jo’otúul ko’olelo’ob tu noj lu’umil Méxicoe’, ku yantal juntúul ku yantal u núup kex ma’ u chuk 18 u ja’abil.

“Promedioe’ ku ye’esik ku ts’o’okol u beel maanal ti’ 60 u téenal ko’olelo’ob ma’ u chuk 15 u ja’abil tu táan xiibo’ob, ts’o’okole’ maanal ti’ waktéen ichil ko’olel yaan u ja’abil ichil 15 yéetel 17. Xookilo’obe’ ku ye’esik bix láayli’ u p’áatal paachil xch’úupalal yéetel ko’olel”, beey tu ya’alaj Ligia Alvarenga, máax beetik u subdirectorail Oxfam México.

Múuch’ tsikbale’ jbeeta’ab tumen Oxfam México, Save the Children, Red Nacional por los Derechos de la Infancia, ichil uláak’o’ob, ti’ jump’éel múul meyaj ichil UNICEF yéetel Oficina del Alto Comisionado de las Naciones Unidas para los Derechos Humanos, tu’ux jts’a’ab k’ajóoltbile’, u 50 por cientoil paalal ma’ u chuk 18 u ja’abile’, ku ts’o’okol u beelo’ob wa ku nupkuba’obe’, kaja’ano’ob ich óotsilil, ts’o’okole’ u 73 por cientoile’ ma’ tu ts’o’oksaj u xooki’.

Beyxan, u 70 por cientoil ko’olel meenor ts’oka’an u beelo’obe’ chéen ich naj ku meyajo’ob yéetel kanan paal, maanal ti’ u 40 por ciento ti’ le je’elo’obo’ yaan kex juntúul u paalal kuxa’an, ba’ale’ u 80 por cientoil xiibo’obe’ káaj xan u meyajo’ob.

Ichil ba’ax jts’a’ab k’ajóoltbile’, ichil tuláakal ko’olel ts’o’ok u beel ma’ili’ u chuk 18 u ja’abile’, u 49 por cientoile’ ku asab loobilta’alo’ob wa ku ke’etel yéetel máaxo’ob jts’o’ok u beelo’ob maanal 18 u ja’abo’ob; 68 por cientoile’ maanal u loobilta’alo’ob tumen ku beeta’al u yóolo’ob yéetel uláak’ 16 por ciento u loobilajil xma’ taak’inil.

María Josefina Mendénez Carbajal, máax beetik u directora ejecutivail Save the Children tu lu’umil México, tu ya’alaj kex tumen táan u beeta’al meyajo’ob ti’al ka beeta’ak ba’ax jets’a’an Ley General de Niñas, NIños y Adolescentes, yaan jo’op’éel lu’umo’ob tu’ux láayli’ u cha’abal u ts’o’okol u beel máak kex ma’ u chuk 18 u ja’abil yéetel u yáantajil suspensas: Baja California, Guanajuato, Nuevo León, Querétaro yéetel Sonora. Ts’o’okole’ tu lu’umil Chihuahuae’ u a’almaj t’aanil Código Civil Federal, ku je’ets’el ku páajtal u ts’o’okol u beel máak le ken u chuk 14 u ja’abil ko’olel yéetel 16 u ja’abil xiibo’ob.