Merry MacMasters
Oochel ch'a'aban ti' tomo IV, Francisco Toledo: obra 1957-2017
K'iintsil
Viernes 28 ti' diciembre, 2018
Tu ja’abil 2017e’ Fomento Cultural Banamexe’ (FCB), yéetel u yáantajil Citibanamex, tu ts’o’oksaj yáax editorial meyajil táan u beeta’al yóok’ol u meyajil Francisco Toledo (Juchitán, 1940), takmuk’ta’ab tumen j boon yéetel j póol meyaj, máax jaxh táakpaj tu súutukil táan u beeta’al.
Tu chowakil jo’op’éel ja’abe’, u múuch’kabil FCB tu beetaj jump’éel noj xaak’al ichil u wakp’éel décadas ts’o’ok u meyaj j its’at máak, ts’o’okole’ tu much’aj ti’ kamp’éel piimpim áanalte’ob.
Yáax ka’ap’éelo’obe’ j ts’a’abo’ob k’ajóoltbil tu ja’abil 2016, yéetel u yalab ka’ap’éele’ j ts’a’abo’ob k’ajóoltbil le ja’ab máaniko’. Ba’ale’ yaan ba’ax tu binetaj: u beeta’al jump’éel noj e’esajil ti’ meyaj beeta’an tumen j péektsil miatsil.
[b]Yaan u táakbesa’al u jach k’a’anan meyajil u beetmaj [/b]
Ichil jump’éel k’áat chi’ tsikbal tu beetaj yéetel La Jornada, Andrés Albo Márquez, máax jo’olbesik u jaatsil meyaj compromiso social ti’ Citibanamex, tu ya’alaje’ beey, “ts’o’ok u tsikbalo’ob yéetel j ka’ansaj Toledo ti’al u yila’al u páajtalil u táakbesa’al ti’ le noj e’esajilo’, u jach k’a’anan meyajil u beetmaj. Chéen ba’ale’, ma’ páatchaj u jóok’sik táanil jump’éel múul e’esajil k kaxtik k beetik yéetel uláak’ mola’ayo’ob, kex beyo’ láayli’ táan u yúuchul tsikbal yéetel k páa’tik ka k’uchuk u súutukil k chíimpoltik j ka’ansaj je’el bix unaje’, le beetik k kaxtik k e’esik u meyaj”.
K tukulitke’, ku ya’alik, jump’éel múul e’esajil le ku yantalo’, tumen u ma’alo’obil beeta’anil yéetel le jayp’éel meyajo’ob yano’obe’ “je’el tu’uxak kúuchil je’el u chukik ti’al u ye’esa’al; le beetike’, t tukultaj u jejeláasil bix je’el u páajtal u beeta’al”.
Albo Márquez tu ya’alaje’ “jach ki’imak u yóol” úuchik u ts’a’abal k’ajóoltbil áanalte’ob tu ts’o’okbal 2017,, tumen ya’ab ba’al k’a’al te’e k’inako’obe’.
Ba’ale’, “míin ti’al le administración yanika’, je’el bix ts’o’ok u yantal uts meyaje’, in wojel jo’olpóopilo’obe’ taak u meyajtiko’ob ba’al yaan u yil yéetel miatsil, le beetik láayli’ ku páajtal k tsikbal yéetelo’obi’”.
Tu ya’alaj tuka’atéene’, banco yéetel u múuch’il meyaj FCB –mantats’ táan u tsikbal yéetel Toledoe’- jach u ts’aamaj u yóolo’ob “ma’ chéen ti’al ka páatak u beeta’al e’esajil, ti’al xan u beeta’al ba’ax ku k’áat óolta’al tumen j ka’ansaj. U jaajile’, u yóol ba’ale’, leti’ ka yanak u yóol, ka u k’áat yéetel ka u éejent, yéetel u ki’ óol mantats’ yaan ti’e’, ka páatak u beeta’al le noj chíimpolal ti’a’”.
Ka jk’áata’ab wa k’a’anan u múul beeta’al chíimpolal yéetel Secretaría de Cultura federale’, Albo Márquez tu núukaj:
‘‘Ma’ tsaj wa jach beyi’. Yaan u yúuchul je’el bix ken k’áata’ak tumen jka’ansaj”. Kex tumen ku kaxta’al “ka táakpajak u jejeláasil mola’ayo’ob yéetel kúuchilo’ob yaan ba’al u yil yéetel miatsil, je’el bix federal mola’ayo’ob yéetel tak u noj lu’umil Oaxaca”.
Ku ya’alike’ “j ka’ansaj Toledoe’ u k’áat u ye’es u meyaj, kex tumen jump’éelili’ u t’aane’: ma’ u k’áat u jach chikbeskubáaj, le beetik to’one’ k éejentik, ba’ale’, k k’áat ka péenak u yóol”.
Tu ja’abil 2020, j ka’ansaj Francisco Toledoe’ yaan u náakal 80 u ja’abil. “Jach u súutukil ti’al u k’iimbesa’al tumen láayli’ táan u meyaje’, juntúul wíinik kuxa’an, ts’o’okole’ sáansamal u kaxtik túumben ba’alo’ob. Mina’an uláak’ asab ma’alo’ob ba’al, leti’e’ u chíimpolalil juntúul máak beetik yéetel patjo’oltik its’at”, ku ya’alik banquero.
