de

del

Ap
Boonil
K'iintsil

Jueves 17 ti' octubre, 2019
Óregon.

Óregon. Ka’alikil ti’ wa’alakbal ichil u ka’anal k’áaxil Oregone’, Dave Wiens táanu yu’ubik chi’ichnak. Ma’ili’ káajak u kaambal ti’al u ts’onik xooche’, mix juntéen yáax máanak tu k’ab jump’éel ts’oon.

Náach yaan ka tu yilaj juntúul xch’upul xooch’, yaan u boonil chukwaj yéetel sak, ti’ t’uuchul tu k’ab junkúul che’. Ts’oonaje’, ka jlúub ba’alche’. Beey úuchik u náakal 2 mil 400 u túul xooch’ kimen tumen táan u beeta’al jump’éel xwo’okinil meyaj tumen u jala’achil Estados Unidos ti’al u yila’al wa je’el u páajtal u ch’éejsa’al u jejeláasil xooch’ k’ajóolta’an beey listado, tumen táan u kíinsik juntúul u láak’ k’ajóolta’al beey moteado xooch’, kaja’an tu jáal atlántica ja’il.

Wiense’ u paalil juntúul ornitólogo jach k’ajóolta’an, ts’o’okole’ jach uts tu yich ch’íich’o’ob. Leti’e’ ka’alikil táan u xokik posgradoe’ tu beetaj jump’éel xaak’al ti’al u yojéelta’al ba’ax yaan u yil ichil u jejeláasil xooch’o’ob yaan yéetel tu beetaj ti’al u k’a’abéetchajal ti’ te’e súutuka’.

“Jach k’aas u yantal u kíinsa’al jump’éel u jejeláasil xooch’ ti’al u kaláanta’al ma’ u kíinsa’al uláak’ u jejeláasil”, beey tu ya’alaj Wiens, máax ku jach yaj óoltik u yantal u ts’onik le ch’íich’o’oba’. Ka’alikile’, ichil u tuukul máaxo’ob kaláantik le ch’íich’o’oba’, ojéela’an listados xooch’o’obe’ ku máano’ob yóok’ol moteados xooch’, ts’o’okole’ asab séeba’an u bin u ya’abtal le yáaxo’obo’.

Federal jala’ache’ ts’o’ok u máansik ya’abach ja’abo’ob u jeel líik’sik moteado xooch’ kaja’an xaman lu’um, tumen juntúul ch’íich’ suuk u yantal te’elo’, ts’o’okole’ tu ja’abil1 1990e’ je’ets’ beey juntúul ba’alche’ sajbe’entsil u ch’éejel, le beetik jóok’sa’ab tu táan wáalil u pik’il ju’unil Time. Jala’ache’ ma’atech u cha’ak u ch’a’akal che’ob ti’ k’áaxo’ob yaan te’elo’ ti’al beyo’ u kaláanta’al u yotocho’ob xooch’.

Uláak’ ajxak’al xooko’ob, tu’ux táaka’an xan Wiense’, káaj u yilko’ob uláak’ u talamil: listado xooch’e’, asab nojoch yéetel ts’íik, le beetike’ ku ba’atel yéetel moteado jejeláasil ti’al u kaxtik u yo’och yéetel ti’al u kaxtik u yotoch, le beetik yaan k’ine’, ku máan yóok’ol ti’.

Listado xooche’ leti’e’ ku seen ketikubáaj yéetel u láak’il moteado: asab ya’ab u yantalo’ob, asab ya’ab u mejenil ku yantal ichil jump’éel ja’ab yéetel jump’éelili’ ba’ax ku jaantiko’ob: u ku’ukilo’ob yéetel u nukuch ch’o’ilo’ob k’áax. Walkila’ listados xooch’o’obe’ asab ya’ab yaan yano’ob wa ku ke’etel yéetel moteado’ob.

Meyaj táan u beeta’al tumen Servicio de Pesca y Fauna káajsa’ab tu ja’abil 2015, ba’ale’ yanchaj ya’abach jela’an ba’alo’ob ka yáax ts’a’ab k’ajóoltbil tu ja’abil 2012, le beetike’ yanchaj u kaxta’al juntúul máak u jach kanmaj ba’al yóok’lal ética ti’al u yáantik u jets’ik wa yaan bix je’el u yutsil éejenta’al.

Meyaje’ jela’an tumen ti’al u kaláanta’al jump’éel u jejeláasil xooche’, táan u kíisna’al uláak’ jump’éel.