de

del

Notimex
Oochelo'ob INAH
La Jornada Maya

Viernes 24 ti' enero, 2020.
Ciudad de México

Te’e k’iino’oba’ kaxta’ab u yalabil jump’éel úuchben temazcal, ti’ yaan ka’ach ichil u k’áaxil La Merced, tu k’íiwikil u noj kaajil Ciudad de México. Yóok’lal ba’ax kaxta’abe’ ku páajtal u yojéelta’al jach tu’ux yanchaj u múuchkajtalil Temazcaltitlan, jump’éel ti’ le asab úuchbentak yanchaj Tenochtitlan, beey u ye’esal ti’ xak’al meyajo’ob, je’el bix Mapa de Sigüenza, Crónica Mexicáyotl yéetel Códice Aubin, tu’ux ku tsikbalta’al bix úuchik u máan xíinximbal u mexica kaaj.

Temazcale’ beeta’ab ichil siiglo XIV, ts’o’okole’ kaxta’ab tumen junmúuch’ máako’ob ku meyajo’ob Dirección de Salvamento Arqueológico (DSA) ti’ Instituto Nacional de Antropología e Historia (INAH), jo’olbesa’ab tumen Víctor Esperón Calleja, yóok’ol u bejil Talavera.

Yéetel páan meyajo’ob beeta’ab te’e k’áaxo’ páatchaj u yojéelta’al u ja’ajatsil najo’ob tu’ux, ku tukulta’ale’, kuxlaj jump’éel máasewal kúuchkabal ka’aj ts’o’ok u jéets’el sak wíiniko’ob te’e noj kaajo’. Ts’o’okole’, kaxta’ab xan uláak’ jejeláas meyajil k’éewel beeta’ab tu kúuchil k’ajóolta’ab beey curtiduría, meyajnaj ti’ u ts’ook siiglo novohispanoil, ichil 1720 yéetel 1820.

Esperón Calleja tu ya’alaj temazcale’ -ku p’isik kex jo’op’éel meetro’ob u chowakil yéetel 2.98 u kóochile’, beeta’an yéetel abobe beyxan yéetel u xóoxot’aj tezontle - jump’éel u chíikulal Temazcaltitlan, kaaj tu’ux ku kili’ichkúunsa’an u ko’olelil k’ujo’ob je’el bix Tlazolteotl, Ayopechtli wa Ixcuina, Coatlicue, Toci, Chalchiuhtlicue yéetel Mayahuel, nup’a’ano’ob yéetel lu’um, siijnalil, ja’ yéetel puulque.