de

del

Juan Manuel Contreras
Oochel Juan Manuel Valdivia
K'iintsil

Jo', Yucatán
Jueves 5 ti' marzo, 2020.

Yáax juntéen, tu noj lu’umil Yucatán, béeychaj u ts’o’okol u beel juntúul tranjeeneróo xi’ipal yéetel juntúul ko’olel, le je’ela’ ti’ úuch te’e registro civilo’ ts’o’okole’ ma’ xan yanchaj u k’áatal áamparo, le beetike’, le ts’o’okol beela’ jump’éel noj xáak’ab ti’al líik’saj t’aan ku beeta’al, tu’ux ku kaxta’al keetil kuxtal yéetel utsil páajtalilo’ob ti’al LGBTTTI kaaj.

Farid Hernández Barrera yéetel Julia Ferrer Lópeze’ tu k’ajóoltajubáajo’ob kex óoxp’éel ja’abo’ob paachil ti’ junmúuch’ ts’íibil tsikbal ti’ WhatsApp, ba’ale’ tu jo’oloj u máan k’iine’ káaj u biinsikubáajo’ob ich yaabilajil. Feride’ tu k’exaj u yóol yéetel u wíinkilal, ts’o’okole’ le je’elo’ páatchaj u beeta’al yéetel u yáantajil u múuch’kabil Unasse, le beetik páatchaj xan u ts’o’okol u beel jo’oljeak tu kúuchil Oficialía 20 ti’ Registro Civil.

Ka’aj ts’o’ok u súutukil u ts’íibta’al u ju’uno’obe’, tu’ux táakpaj u láak’ilo’ob máax ku ts’o’okol u beelo’obe’, jach chikpaj u ki’imak óolal Farid. Leti’e’ tu tsikbaltaje’ xáanchaj bulukp’éel winalo’ob táan u laj k’éexel u wíinkilal, “ba’ale’ walkila’ ts’oka’an k beel, tu beel”, tu ki’imak óoltaj.

Yóok’lal ba’ax tu jets’aj tu kuxtale’, tu tsikbaltaj ts’o’okili’ u máan k’iin ma’ ki’imak u yóol yéetel u wíinkilal, ka’aj yanchaj u na’ate’ tu yilaj ma’ u k’áat beyo’, le beetik náats’ yiknal u múuch’kabil Unasse yéetel Yucatrans, tu’ux áanta’ab lelej súutuk, le beetik ku jach níib óoltik.

“Jump’éel noj xáak’ab k ti’al, teen yéetel Julia. Ku jach beetik u ki’imak k óol, tumen ma’ je’el máaxak ku páajtal u ts’o’okol u beel; ts’o’okole’ ti’al u páajtal u k’exik máak u wíinkilal yéetel u yóole’ k’a’abéet u yojel máak páa’taj”, tu ya’alaj.

Ba’ale’, ma’ tuláakal ba’al máanak ich ki’imak óolal u ti’alo’obi’, tumen ma’ táan u éejenta’al tumen jaytúul ti’ u láak’tsilo’obi’, u ya’abile’ leti’ u láak’o’ob le xiibo’, “in k’áate’ ka táakmuk’ta’ak ba’ax kin beetik, ba’ale’ yaane’ jach k’aalal u tuukul. Kexi’ le ken máanak k’iine’ ka’aj u éejento’ob máaxeni’. Ba’ale’ uláak’ ba’alo’obe’ ma’ jach táan u naak’ teen, chéen in k’áat u ki’imak óolal in waten”, tu ya’alaj.

Beyxan, Hernández Barrerae’ tu yaj óoltaj péech’óolal suuk u ts’a’abal tu yóok’ol, ku beeta’al tumen kaaj yéetel tu meyaj; le beetike’ ku k’áatik ka chíimpolta’ak je’el bix unaje’.

Juliae’ tu tsolaj ti’ tu ka’atúulal yaan u paalal, le beetike’ ti’al u paachil k’iine’ leti’obe’ táan u tukultiko’ob u máatiko’ob juntúul paal. Ma’ u yojelo’ob ba’ax najmal u beetiko’ob ti’al ka úuchuk; kex beyo’ u ts’aamaj u yóolo’ob, kex u yojelo’ob ma’ chéen ch’a’abili’.