Junmúuch’ waxaktúul ajka’ansajo’ob jo’olbesa’anob tumen María del Jesús Arias Vanegase’ táan u ts’áako’ob xook ti’ maanal 150 u túul paalal kaja’an ti’ ka’ap’éel múuch’kajtalilo’ob ti’ u méek’tan kaajil Champotón; táan u beetiko’obe’ tumen mina’an taak’in ti’al u maniko’ob mix jump’éel nu’ukul ti’al u ch’a’ako’ob xook ti’ Internet, le beetike’ xka’ansaje’ tu ya’alaj: pak’be’en k’oja’ane’ ma’ táan u luk’sik u páajtalil u kaambal mejen paalal, mix u líik’sikubáajo’ob ti’al ba’ax ku taal u k’iin u ti’alo’ob.
Tu yáanal u bo’oyil che’obe’, ku ts’a’abal xook ti’ u paalolo’ob préeskolar yéetel primaaria, máaxo’ob kaja’ano’ob tu múuch’ kajtalil Guerrero yéetel Mirador, tu’ux láayli’ táan u páa’ta’al u je’ets’el u yuumil k’áaxo’ob te’elo’.
También te puede interesar: Más de 150 menores estudian bajo árboles en dos colonias de Champotón
Ja’ajatsbil u beeta’al u súutukil u ch’a’abal xook tumen paalal, ts’o’okole’ kéen k’uchuk u súutukil janale’, ku ts’a’abal u yo’ocho’ob tumen u yuumo’ob, tumen leti’ob ts’áamaj u p’íit ba’alo’ob ts’o’ok u yantal te’e xmajan najil xooko’: “Jach k’a’anan u táakpajal u yuumil le mejen paalalo’obo’, tumen kex mina’an u taak’inil ti’al u ma’anal u nu’ukulil u ch’a’abal xook ti’ Internete’, ku jach áantajo’ob ti’al u páajtal u yúuchul meyaj beya’”, ku tsikbaltik xka’ansaj.
Xooke’ ku káajsa’al yéetel u xookil jump’éel ik’il t’aan, tumen meyaj táan u beeta’al tumen ajka’ansaj táakpaja’anob ti’ u múuch’il Antorcha Campesina, le beetik ku k’a’abéetkunsa’al ts’íib beeta’an tumen Aquiles Córdova Morán, máax jo’olbesik le múuch’ilo’, ba’ale’ kex ku ch’a’ako’ob le ts’íibo’obo’, ku yila’al ma’ u yoksa’al tu tuukul paalal uláak’ tuukulo’ob ma’ unaj u ye’esa’al ti’ob tu najil xooki’.
Ajka’ansajo’obe’ táankelemo’ob, ts’o’okole’ táan xan u ts’áak u yóolo’ob ti’al u yáantiko’ob kaaj; u xoknáalilo’ob séekundariaae’ ku ts’áako’ob xook ti’ u paalilo’ob primeeróo yéetel segundóo, ka’alikil ajka’ansajo’obe’ ku jach kaláantiko’ob ka u’uyak t’aan tumen le mejen paalalo’obo’.
Arias Vanegase’ ku ya’alike’ u p’a’atal xook tumen u paalilo’ob Champotóne’ ku yúuchul tumen mina’an taak’in ti’al xook, ts’o’okole’ yóok’lal pak’be’en k’oja’an ku máane’, ku yantal u ts’a’abal meyaj le paalalo’obo’.
“Jaytúul ti’ le mejen paalalo’ob ku ch’a’ako’ob xook weye’, ku taalo’ob kéen káajak u t’úubul k’iin, ba’ale’ ma’ tumen beey u ya’alalti’ob, ku beetiko’ob beyo’ tumen leti’ le kéen jóok’oko’ob tu meyajo’obi’, leti’e’ máax ku túuxta’alo’ob maan, ba’ale’ yaan xan uláak’o’ob ku bin u kaxto’ob tu’ux je’el u meyajo’obe’ yéetel uláak’ jun jaatso’obe’ ku biinsa’alo’ob meyaj ich k’áax, yaan máax k-ilmaj u k’uchulo’ob yéetel u máaskabo’ob, wa éek’tako’ob yóok’lal ba’ax ku beetiko’ob”, beey tu ya’alaj xka’ansaj.
Beyxan ku ya’alike’, leti’obe’ ts’o’ok u náats’alo’ob tsikbal yéetel u jala’achilo’ob le kaajo’, le noj lu’umo’ yéetel ti’ u noj lu’umil México ti’al u yiliko’ob wa je’el u yáantalo’obe’, ba’ale’ mix máak u beetej; beyxan ti’al sábados yéetel domingose’ ku bino’ob ti’ uláak’ kaajo’ob ti’al u koniko’ob ba’al yéetel ti’al u much’iko’ob áantaj ti’al u najil xook Pequeños Guerreros.
Úuchik u yojéelta’al meyaj ku beetiko’ob lalaj sábados yéetel domingose’, kaxta’abo’ob tumen u ajmeyajilo’ob u jala’achil le noj lu’umo’, le beetik walkila’ táan u páa’tik u yojéeltiko’ob ba’ax kun a’albil ti’ob, ba’ale’ táan u páa’tiko’ob wa utsil ba’al ti’al le mejen paalalo’obo’, ma’ ti’al ajka’ansajo’obi’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
