La Jornada Maya
Oochel Rodrigo Díaz Guzmán
K'iintsil
Lunes 21 ti' mayo, 2018
Candidato ti’al u beetik u senadoril, Jorge Carlos Ramírez Marín, lik’ul káajik u meyajil campañae’ táan u beetik jump’éel meyaj ti’al u yutsil kaab, yéetele’ ku kaxtik ka tukulta’ak ba’ax táan u yúuchul ikil táan u ch’éejelo’ob, tumen jach k’a’anan ti’al wíinik.
Ti’ ju’uno’ob je’el bix folletos, beyxan nooko’ob, redes sociales, k’uben t’aano’ob yéetel xíimbalo’obe’, Ramírez Maríne’ ku ch’a’achitik le je’ela’, tumen ku ya’alik yo’olal ba’axten jump’éel nojoch talamil yéetel ku ya’alik ba’axten k’anan u kaláanta’al ma’ u xu’ulul xuux.
K’a’anan, ku ya’alik, u ya’abkunsa’al tuka’atéen ma’ chéen le beyka’aj kaab ku beeta’alo’, k’a’anan xan u beeta’al ka yanak polinización k’áax, tumen k’a’anan ba’al ti’al u beeta’al janabe’enba’alo’ob.
Nu’ukbesaje’ ku k’aaba’tik "¡Salvemos a las abejas!", jump’éel meyaj e’esik Ramírez Marín táan u beetik jump’éel yáax nu’ukbesaj ti’ u lu’umil México, tumen juntúul candidato táan u meyaj yo’olal jump’éel talamil yaan ti’ kaaj yéetel ti’ economía, ma’ chéen ti’ le lu’uma’, ti’ tuláakal yóok’ol kaab, tumen u ch’éejelo’obe’ jump’éel ba’al táan u yúuchul tuláakal tu’ux.
Ka’ap’éel ba’al ku beetik candidato le ken xuupnak ti’al u k’a’aytik ba’alo’ob, tumen táan u táakbesik le nu’ukbesaja’ ti’al u béeytal u k’uchul ti’ kaaj ba’ax ku ya’alik.
Ti’ u xíimbal meyajo’obe’ ku pa’ak’al u che’ilo’ob ts’íits’íilche’, junkúul che’ tu’ux suuk u yantal kaab, ti’ u k’áaxil máaxo’ob ku éejentiko’ob áantaj.
Beyxan ichil uláak’ ba’alo’ob, candidatoe’ ts’o’ok u xíimbaltik kabnáalo’ob ti’ méek’tankaajo’ob yéetel múuch’kabilo’ob ku meyajo’ob xan tu’ ya’alal, ku much’ikubáaj xan yéetel aj ka’ambesajo’ob, aj xak’al xooko’ob yéetel tak táanxel kajil máako’ob, máax ti’ tu ya’alaje’, ka múuch’ko’ob múul meyaj tu yo’olal.
Yo’olal le je’elo’, máako’ob táakan ti’ múuch’kabilo’ob, deportistas, beyxan máako’ob ku meyajo’ob yo’olal yóok’ol kaab, ts’o’ok u t’aano’ob ma’alo’ob yo’olal le nu’ukbesaja’.
Le ba’ala’, ma’ jump’éel túumben ba’al ti’al Ramírez Marín: lik’ul 14 ja’abo’ob paachile’, ka’alikil táan u beetik u diputadoil Yucatáne’, tu ya’alaj ti’ Congreso del Estado k’a’anan u ts’aatáanta’al u ch’éejel u yik’el kaab. Beey táan u beetik u diputadoil federale’ ts’o’ok u yáantik kabnáalo’ob yéetel azúcar, ichil jump’éel múul meyaj yéetel Flor Rentería, máax síij Coahuila, tu ts’áaj k’ajóoltbil jump’éel punto de acuerdo tu kúuchil Cámara de Diputados, ti’al u k’áatik ti’ Sagarpa ka u beet wa ba’ax ti’al u xu’ulsa’al le talamila’.
Walkila’, le kéen k’uchuk Senadoe’ yaan u kaxtik ka je’ets’el u meayjta’al kaabe’, sajbe’entsil yanik ti’ u lu’umil México -ku ke’etel óoli’ yéetel jump’éel loobilaj ku yantal yóok’ol kaab-, ti’al ka ja’atsak taak’in ti’al u ts’aatáanta’al xuux, u jóok’sa’al kaab yéetel polinización ti’ k’áax. Beey ka yanak jump’éel nu’ukbesaj Fonden Apícola.
“Jach k’a’anan u táakmuk’ta’al u meyajil kaab yéetel kool ti’ le lu’uma’, tumen yaan u yáantik ya’abach baatsilo’ob meyajtik le ba’alo’oba’”, ku ya’alik candidato.
Ichil u Máak’inal u Yik’el Kaabe’, ku k’iimbesa’al 20 ti’ mayoe’, Ramírez Maríne’ ku ki’imak óoltik múuch’kabilo’ob kaaj, parque interactivo Abeja Planet tu’ux páayt’anta’ab ti’al u xíimbaltik, beyxan u kabnáalilo’ob u kajtalil Santa Cruz ti’ u kaajil Tixkokob, máaxo’ob sáansamal u meyajo’ob ti’al u táakmuk’tiko’ob.
Ti’al u yojéelta’al uláak’ ba’alo’ob yo’olal le je’ela’, ku páajtal u xak’alta’al u kúuchilo’ob Internet: https://www.efectocolmena.com/sensibilizacion, http://www.fao.org/, www.sagarpa.gob.mx, ichil uláak’o’ob.
