de

del

Ts'íib yéetel oochel Afp
K'iintsil

Viernes 27 ti' abril, 2018
París.

Satélite Gaiae’ walkila’ ts’o’ok u béeykunsik u bonik wa u cartografiartik ti’ 3D óoli’ kex mil 700 millonesil eek’o’ob Tamakas wa Vía Láctea. Le je’elo’ ti’al ka béeyak u yojéelta’al beyka’aj náachil yanik ti’ Yóok’ol Kaab mil 300 miilonesil eek’o’ob, beey úuchik u ts’a’abal k’ajóoltbil miércoles máanik tumen Agencia Espacial Europea (ESA, yo’olal bix u k’aaba’ ich inglés).

U yojéelta’al le ba’aloba’ jach k’a’anan yéetel noj ba’al tumen yaan u k’exik ba’ax yáax tukulta’an yo’olal u kaambalil ka’an yéetel bix u na’ata’al Tamakas, beey tu ya’alaj Uwe Lammers, u jxak’al xookil Gaia ti’ u kúuchil ESA.

Yéetel u yáantajil Gaia ku páajtal k ilik bix ts’o’ok u k’ajla’ayil Tamakas, óoli’ beey ka kbeet u meyajil arqueoastronomía (...) ti’al u béeytal u na’ata’al bix jach úuchik u yúuchul ba’al tu k’ajla’ayil universo, tu ya’alaj Günther Hasinger, máax jo’olbesik ciencias ti’ ESA, úuchik u tse’ek ti’al u ts’áak k’ajóoltbil ba’ax ts’o’ok u yojéelta’al ti’ jump’éel Salón aeronáutico, ti’ u lu’umil Berlín.

[b]U kaxta’al tu’ux ku jóopol sáasil[/b]

Satélitee’ túuxta’ab tu ts’o’okbal u ja’abil 2013, u meyaje’ u kaxtik tu’ux ku jóopol u sáasilo’ob kgalaxiail, 1.5 millonesil kilómetros náach p’aatal ti’ Yóok’ol Kaab. Nu’ukule’ ku beetik kex 500 millonesil p’iiso’ob ti’ jump’éel k’iin. Ba’ax ku much’kíinsike’ ku k’ujsa’al Yóok’ol Kaab, ts’o’okole’ ku xak’alta’al tumen 450 u túul aj xak’al xooko’ob, ti’ junk’aal noj lu’umo’ob.

Gaiae’, káaj u meyaj tu ja’abil 2014, ts’o’okili’ u yáax túuxtik jayp’éel ba’alo’ob tu winalil septiembre ti’ u ja’abil 2016, tu’ux ojéelta’ab bix yanik mil 100 millonesil u eek’ilo’ob Vía Láctea, ba’ale’ satélite chéen béeychaj u yojéeltik, kex ma’ chuka’ane’, beyka’aj u náachil 2 millonesil eek’o’ob.

Chéen jump’íit túuntaj, tu ya’alaj Frédéric Arenou, u jxak’al xookil CNRS ti’ u kúuchil Observatorio de París-PSL.

Walkila’, jump’éel ki’ichkelem u cha’anta’al sáasilo’ob, beey u tukultik François Mignard, máax jo’olbesik xak’al xook CNRS, yéetel máax jo’olbesik u múuch’meyajil Francia ti’ u nu’ukulil Gaia.

Le kéen ojéelta’ak bix yanik u náachil eek’o’obe’, yaan u páajtal u yila’al beyka’aj u léembal, u ja’abil, bix u máan k’iin ti’, beey úuchik u ya’alik Frédéric Arenou.

Ba’ax much’kíinsa’ab tumen Gaia ichil u winalil julio ti’ u ja’abil 2014 tak mayo ti’ u ja’abil 2016 jts’a’ab k’ajóoltbil ti’ Internet, le beetik je’el máaxak je’el u páajtal u xak’altike’.