de

del

Carlos Paul
Oochelo'ob
K'iintsil

U noj kaajil México
Lunes 26 ti' febrero, 2018

Maanal ti’ 200 u p’éel meyajo’ob, ichil u boonil caballete, boonilo’ob ti’ pak’, gráficos, boono’ob, póol meyaj, diseños escenográficos, poopo’ob, k’ojo’ob, oochelo’ob, ju’uno’ob, áanalte’ob yéetel nu’ukulo’o tu ti’alintaj, “jayp’éel ti’ le je’elo’obo’ ma’ yáax k’ajóolta’ano’obi’”, ku táakbesa’alo’ob ichil jump’éel e’esajil “ku sutik paachil k paakat yéetel ku ye’esikto’on jejeláas u jaatsil meyajo’ob”. [i]Leonora Carrington. Cuentos Mágicos[/i], yaan u ts’a’abal k’ojóoltbil tu winalil abril tu kúuchil Museo de Arte Moderno (MAM); yéetele’ yaan u ts’o’okol k’iimbesajil yo’olal u cien ja’abilo’ob uchik u síijik x boon.

Beey uchil u ts’a’abal k’ajóoltbil timen Lidia Camacho, máax jo’olbesik Instituto Nacional de Bellas Artes (INBA), Sylvia Navarrete, máax jo’olbesik MAM, Harold Gabriel Weisz Carrington, yéetel Tere Arcq yéetel Stefan Van Raay, máax beet u cruadoresil le e’esajilo’.
Leti’obe’ tu ya’alajo’ob jóok’sa’ab waxakp’éel u nooyil e’esajil yéetel uláak’ jump’éel u jaatsil ti’al oochelo’ob. Ti’ nooyo’obe’ ku cha’anta’al k’ajla’ayil yéetel uláak’ ba’alo’ob suukchaj u yila’al ti’ u meyaj x boonil, je’el bix: balam ba’alo’ob, u ko’olebil Blanca, “u chíikulal u jel yantal u muuk’ ko’olel”, ba’alche’il, “tu’ux ku chikpajal chíimpolal tu táan yóok’ol kaab”, yéetel u jel tukulta’al ba’ax ku oksaj óolta’al, ichil uláak’ ba’alo’ob.

Leonora Carrignton. Cuentos mágicos, jump’éel paakat ti’ k’iino’on ts’o’ok u máan ba’ale’ juntéen yáax e’esa’ak, tu’ux ku tukulta’al u xak’alta’al bix uchik u bin u jóok’sik táanil u meyajil ichil 60 ja’abo’ob, le beetik yaan u yila’al u meyajil Carrington ka’alikil 12 u ja’abilo’ob, tak meyajo’ob tu beetaj ta’aytik u kíimil, tu tsolaj Camacho.

Beyxan, yaan u páajtal u yila’al meyajo’ob nup’a’an yéetel balts’am beyxan cine, je’el bix junmúuch’ k’oojo’ob, búukinajo’ob yéetel balts’am tu ts’íibtaj tu ja’abil 1976, k’aaba’inta’an beey Opus Siniestros, yéetel yaan u páajtal u cha’anta’al yo’olal u yáantajil Coordinación Nacional de Teatro; ka’alikile’ tu kúuchil Cineteca Nacional yaan u ts’a’abal cha’antbil jejeláas táabsa’ajilo’ob yo’olal meyaj tu beetaj yéetel uláak’o’ob yo’olal ba’ax seen máan tu tuukul ti’al ka béeyak u beetik boonilo’ob, beyxan cha’ano’ob tu’ux ku jan chikpajali’. Yaan xan u beeta’al uláak’ meyajo’ob je’el bix tsikbalo’ob yéetel xak’al tuukulo’ob yo’olal ts’íibo’ob tu beetaj.

Curadoro’obe’ tu ya’alajo’ob e’esajile’ yaan u láak’inta’al yéetle jump’éel catálogo, ts’íibta’an ich inglés yéetel káastalen, tumen Museo del Palacio de Bellas Artes yéetel xan u yáantajil Fundación Mary Street Jenkins, tu’ux ku múuch’ul u ts’íib kex 18 u túul máako’ob tu lu’umil México yéetel uláak’ táanxel lu’umo’ob. Yaan xan u táakbesa’al kex 40 u p’éel tsikbal beeta’an tumen u láak’o’ob máaxo’ob jach naats’ yaniko’ob ti’ Leonora Carrington.

“Ba’ax yo’olal ku meyaj, bix u beetik yéetel jejeláas boonilo’obe’ yaan u beetik u jats’utstal tu yich máaxo’ob t’u’ulpachtik tumen mix juntéen yáax ila’ak je’el bix le ku beetbilo’”, tu ya’alaj máaxo’ob jo’olbesik INBA.

Máax jo’olbesik MAM, tu kúuchil Museo de Arte Moderno, tu ya’alaje’ mix juntéen yáax beeta’ak e’esajil je’el bix le je’elo’. Noj páajtalil ti’al táankelemo’ob ti’al u líik’ilo’ob tumen beyo’ yaan u páajtal u k’ajóoltiko’ob u meyaj juntúul nojoch x boonil, máax jo’olbesik surrealismo, yéetel u ye’esajil jejeláas ba’alo’ob.

Meyajo’ob táakbesa’an ti’ e’easjile’, taasa’an ti’ lu’umo’ob je’el bix México, Estados Unidos yéetel Europa, beyxan kúuchilo’ob je’el bix Bellas Artes yéetel Nacional de Antropología, Colección Pérez Simón, Galería de Arte Mexicano, Fundación BBVA Bancomer, The Metropolitan Museum of Art, Tate Modern yéetel Edward James Foundation, ichil uláak’ mola’ayo’ob.

U ye’esajil [i]Leonora Carrington. Cuentos mágicos,[/i] yaan u páajtal u cha’anta’al 21 ti’ abril tak 23 ti’ septiembre, tu kúuchil Museo de Arte Moderno (yóok’ol u bejil Paseo de la Reforma yéetel Gandhi, tu noj kaajil México.