Katia Rejón
Oochel Rodrigo Díaz Guzmán
K'iintsil
Jo', Yucatán
Jueves 25 ti' enero, 2018
“K noj lu’uma’ chuup yéetel surrealismo, teche’ ka wilik aj meyaj k’abo’ob, maaya’ob, mexicano’one’ surrealistaon tumen beey síijiko’on”, beey u tsolik Mario Martín del Campo, j boon yéetel j póol meyaj síij Jalisco, máax yaan u ts’áak k’ajóoltbil sáamal viernes 25 ti’ enero u ye’esajil “[i]Origen y poesía[/i]”, tu kúuchil Museo Fernando García Ponce- MACAY, las 8 áak’ab.
Carlos García Ponce tu yilaj u chuuka’anil le e’esajila’ tu kúuchil Museo Franz Mayer, ka’aj tu k’áataj ti’ j its’at ka u ts’áa’ k’ajóoltbil Jo’. Junmúuch’ boonilo’ob, jayp’éel ti’ le je’elo’obo’ beeta’an u relieve’ob, yéetel yaan xan póol meyaj u beetmaj. Kex tumen tu nu’uk u meyaj j its’at ku yila’al beey yaan jayp’éel ba’alo’ob yo’olal diseño yéetel surrealismoe’, Martín del Campo ku ya’alike’ bix u yilik u túumbenil ba’ao’obe’ ma’ tu jach náats’al wa ka óotak u yúuchul t’aan yo’olal surrealismo suuk u beeta’al je’el tu’uxa’ak ti’ le k noj lu’uma’.
“Raquel Tibol ku ya’alik ka’ache’ juntúul máak meyajtik neosurrealismo, ba’ale’ tene’ mix juntéen utschaj tin wich ka ke’etek in meyaj yéetel Remedios Varo yéetel Leonora Carrington. Yanchaj surrealismo mexicano ts’o’okole’ yaan u yantal tak tu paachil k’iin, ma’ tsaj u ts’a’abal ti’ k táan surrealismo ma’ sijnal tu lu’umil Méxicoi’”, tu ya’alaj.
Mario Martín del Campo síij tu kaajil Guadalajara, tu noj lu’umil Jalisco ti’ u ja’abil 1947. Ts’o’ok u beetik maanal ti’ 50 u p’éel e’esajilo’ob yo’olal boon, wooj, póol, its’at nu’ukul, joyería yéetel diseño ti’ galerías yéetel kúuchilo’ob cha’an yaan ti’ noj lu’umo’ob je’el bix México, Colombia, Puerto Rico, Holanda, Bélgica, Francia, Canadá, Italia yéetel Estados Unidos. Beyxan ts’o’ok u beetik u meyajil escenografía yéetel búuk nook’ ti’al ópera yéetel cine. U ts’ook ka’aj tu ts’áaj k’ajóoltbil u meyajil tu kaajil Jo’e’ úuch ukp’éel ja’abo’ob paachil.
Junpáay ti’ ba’ax ku ya’alal yo’olal u meyaj tumen uláak’ máako’obe’, leti’e’ ku k’aaba’intik u meyaj beey Arte Fantástico. Ti’ u boonilo’ob yéetel tu póol meyajo’obe’ ku yila’al ba’alche’ob, u wíinkilal ba’alo’ob ku páajtal u na’atalo’ob beey mejen ba’alche’ob, nave’ob, peek’ yéetel u xaanabil kóochak wóolis yéetel ts’íimino’ob u ts’áamaj ligueros. “ Ba’alo’ob je’el bix le je’ela’ ku biinsik máak u tukult ba’alo’ob yo’olal erotismo fantástico. Ma’ ti’al u ts’íikil máaki’, tumen le je’elo’ u jaajil ba’al. Juntéenake’ ti’ yanen yiknal Juan Ibáñez yéetel Luis Buñuel tu kúuchil Plaza de Toros, chéen ka’aj t ilaje’ waakaxe’ tu súutpachtaj j lom wakax yéetel u tsíimin; Luis Buñuel tu t’uchubtaj tsíimin ka’aj tu ya’alaj to’on beya’ ‘chikpaj u yeex’. Ts’o’okole’ jaaj, k ilik yaan ba’alo’ob óoli’ jach beey u ti’al wíinike’”.
K’oojo’obe’, leti’e’ uláak’ nu’ukul suuk u yila’al tu meyajil, u kanmaj tumen láayli’ ku yantal u meyajtik le kéen u beet u diseñadoril ópera. Leti’e’ ku na’atik beey u ka’ap’éel ichil máak, kili’ich ba’al, ku ye’esiko’ob ki’imak óolal, ts’o’okole’ ku k’a’ajsiko’ob óok’ot.
Beey túuno’, ku tukultik tu lu’umil Méxicoe’ ma’ ya’ab póol meyaj p’aatalo’ob kex tumen jump’éel lu’um tu’ux ya’ab jok’a’ano’obi’. Its’at ti’al cha’antbile’, ku ya’alik, táan u p’áatal tu jeel artes plásticas.
U ye’esaijl “Origen y poema”, yaan u ts’a’abal cha’antbil tu kúuchil MACAY tak tu ts’o’okbal abril, ma’alo’ob xan ti’al u biinsa’al paalal, tumen je’el u yutstal tu yicho’obe’, beey u tsolik u yuumilo’.
