de

del

Hilario Chi Canul
Oochel Rodrigo Díaz Guzmán
K'iintsil

Jueves 11 ti' enero, 2018
Felipe Carrillo Puerto

Tin tuklaje’ jun p’éel péepen k’áak’ ku taal u jáayal jach naats’ tin naay.
Tin tuklaje’ u yiik’al jun p’éel k’a’amk’am ja’ ku taal u taal.
Jaw, jaw, jaw, jaw, jaw...,
ku sajak toojol le peek’o’obo’;
saajkil u jóok’ol u toojolo’ob.
Te’ tu nu’ukulil le t’aano’
táan in k’áatik in majant naj ti’ u wenel óox túul x xoknáalo’ob.
Ka tin wu’uyaj u tíitikuba u kalon k’iinil in naay,
je’ex u tíitikuba le lu’um ken wáak’ak le cháako’,
tin na’ataje’ le lu’uma’ kuxa’an,
ku nóok’ tun níikib áak’ab
maartes ken máanak bolon u tsilk’iinil u yáak’abil.
Tin tupaj u nu’ukilil t’aan le kin wa’alik:
¡Aaj lu’um!
Táan u tíitikuba u yich lu’um
Táan u péek le lu’uma’
¡Le yóok’ol kaaba’ kuxa’an!,
táan u yajal,
táan u tíitik u ta’anil u yich,
jach ta’aytak u xíimbal,
jach ta’aytak...
u p’atiko’on jets’elnakil.

___________________________________________

[b]¡Despertó la tierra![/b]

Pensé que era un avión que aterrizaba
muy cerca de mi casa.
Pensé que era el viento de un fuerte aguacero
que venía viniendo.
Jaw, jaw, jaw, jaw, jaw, jaw, jaw, jaw, jaw...,
ladraron asustados los perros;
sus ladridos sonaban a miedo.
En el teléfono pedía posada para tres estudiantes.
Cuando escuché que mis ventanas vibraban,
como vibra la tierra
cuando truena el relámpago,
entendí que la tierra está viva,
ronca cuando la noche cabecea,
el martes después de las nueve de la noche.
Colgué el teléfono diciendo:
¡Despertó la tierra!
Está temblando el rostro de la tierra
la tierra se mueve
¡El mundo está vivo!,
está despertando,
está sacudiendo los polvos de su rostro,
está a punto de caminar,
está a punto...
de dejarnos en paz.