de

del

Ts'íib yéetel oochel: Agencia EQR
K'iintsil

Quintana Roo
Miércoles 10 ti' enero, 2018

Ts’o’ok u máan óoli’ óoxp’éel ja’ab k’uchik tu kaajil Carrillo Puerto u nu’ukbesajil Laboratorio de Fabricación Digital, k’ajóolta’an beey Fab Lab Maya, jump’éel meyaj mixjuntéen yáax yanak tu noj lu’umil Quintana Roo, tumen te’elo’ kaxta’al ka táakmuk’ta’ak táankelemo’ob yéetel aj meyaj k’abo’ob. Ku páajtal u beeta’al prototipos no’oja’an ti’al u k’a’abéetkunsa’alo’ob tumen kaaj, je’el bix sistema robótico ku k’ext’antik u t’aanil k’abo’ob yéetel le ku béeyatal u t’aan máak yéetel máaxo’ob ma’ tu páajtal u yu’ubajo’ob, ichil uláak’ ba’alo’ob.

Leti’e’ yáax Laboratorio de Fabricación Digital u beeta’al tu xaman-lak’inil México, ts’o’okole’ chíimpolta’an tumen Instituto Tecnológico de Massachusetts (MIT) beyxan yáax Taller de Alta Especialización chíimpolata’an tumen Secretaría de Economía (SE) yéetel nstituto Nacional del Emprendedor (Inadem).

U nooyil u meyaje’ ku kaxtik ka yanak democratización tecnológica ichil je’el máaxak kajnáale’, tumen ku ts’áak nu’ukulo’ob ti’al u béeytal u meyaj máak, je’el bix impresoras 3D, cortadora láser, router CNC, ichil uláak’ ba’alo’ob, ti’al ka béeyak u k’a’abéetkunsiko’ob le ken jop’ok u meyajo’ob, tumen beyo’ yaan u páajtal u ts’aatáantiko’ob ba’ax talam u ti’alo’ob ts’o’okole’ ma’ k’a’abéet u jóok’ol tu kaajalo’ob yéetel ku páajtal u beetik tu juunalo’ob. Yéetele’ yaan u páajtal u bin u nojba’alkunsik u meyajo’ob, u ya’abkúunsik u náajalo’ob yéetel u kaambalo’ob.

Trinidad González Machuca, jutnúul ti’ le máax patjo’olt Fab Lab Maya, tu ya’alaj ichil u ja’abil 2017 béeychaj u ts’áako’ob noj áantaj bíin u beet uts ti u baantail tu’ux yaan u maayailo’ob Quintana Roo ts’o’okole’ bíin béeyak u yantal democratización tecnológica tu lu’umil Quintana Roo, ts’o’okole’ chíimpolta’ab yéetel u certificaciónil Fab Academy ti’ Center for Bits and Atoms, MIT. Yo’olal le certificacióna’, kajnáalo’ob uts tu yicho’obe’ yaan u béeytal u táakpajalo’ob ti’ jejeláas kambesajo’ob yo’olal bix je’el u beeta’al túumben digital ba’alo’ob, ts’o’okole’ ma’atáan u yantal u bino’ob táanxel lu’umo’ob je’el bix Boston, Barcelona wa Lima.

Beey túuno’, béeychaj u beeta’al Academia Artesanal, jump’éel meyaj beeta’an tumen u múuch’kabil Fab Craft táakbesa’an ti’ u laboratoriosil MIT, tu’ux ku kaxanta’al u péektsilta’al Meyaj K’abo’ob ti’ Latinoamérica, ku kaxtik “u táakbesik tencología ti’al u ya’abkunsa’al ba’ax ku beeta’al yéetel u k’e’exel yéetel tecnología ba’ax suuk u beeta’al ti’ k’ab ikil u k’a’abéetkunsa’al túumben ba’alo’ob ti’al u beeta’al”, tu ya’alaj González Machuca.

Tu ya’alaje’ u mola’ayil Secretaría de Economía yéetel Instituto Nacional del Emprendedor ku yáantiko’ob máaxo’ob yano’ob Zona Maya wa taak u meyajo’ob, ikil u k’u’ubul tak 150 mil pesos ti’ juntúul máak ti’al u beeta’al yéetel u jóok’sa’al táanil meyaj tukulta’an ti’al u ts’aatáanta’al ba’ax k’a’abéet ti’ kaaj. Chéen óoxp’éel u jejeláasil noj kaambalil yaan tu nojol-lak’inil México; ka’ap’éele’ ti’ yaan Jo’i’ yéetel uláak’ jump’éele’ Felipe Carrillo Puerto, u jach naats’il uláak’e’ ti’ yaan Puebla, ba’ale’ ti’al le je’elo’ ku yantal u jóok’ol máak tu kaajal.

“Ich Fab Lab ku ka’ansa’al máak jach ma’ u yojel mixba’al yo’olal le meyajil je’elo’, je’el bix Pablo, Marytere yéetel Luis Fernando, máaxo’ob jach ts’o’ok u kaambalo’ob”, tu ya’alaj.