Ap
Oochel AFP
K'iintsil
Miércoles 13 ti' noviembre, 2019
Francia.
Te’e k’iino’oba’ juntúul jela’an yéetel chichan ba’alche’ kuxa’an tu k’áaxilo’ob Asiae’ ila’ab ti’ le k’iino’oba’ yéetel jch’a’ab u yoochel, ba’ale’ j xak’al xooko’obe’ xu’ul u yilko’ob 25 ja’abo’ob paachil, beey úuchik u ts’a’abal k’ajóoltbil lunes máanika’ ti’ u pik’il ju’unil [i]Nature Ecology & Evolution[/i].
Ba’alche’e beey juntúul kéej ch’o’ samal boox u paach (Tragulus versicolor), juntúul rumiaantée kaja’an chéen ti’ Vietnam, ts’o’okole’ jach ma’ ya’ab juntéenal u beeta’al xaak’al xooko’ob tu yóok’lal.
Aj xak’al xooko’obe’, ch’éen u yilko’ob wa u yojéeltiko’ob wa ba’ax tu yóok’lal le ba’alche’a’ kex 25 ja’abo’ob, ts’o’okole’ leti’obe’ ku tukultiko’ob jach táaj óolak sa’atako’ob tumen ku seten máano’ob chukbil.
Jach ma’ ya’ab ba’al ojéela’an tu yóok’lalo’obi’, le beetik xane’ ma’ ojéela’an ba’ax najmal u beeta’al yéetel ma’ k ojel ba’ax ku taal u k’iin yéeteli’, beey tu tsikbaltaj j bioologóo vietnamitail An Nguyen, máax táan u múul beetik jump’éel xak’al xook yéetel u múuch’il Conservación Global de la Vida Silvestre (GWC, yóok’lal bix u káajbal u k’aaba’ ich íingles).
Ichil ba’ax ts’o’okili’ u yáax ila’al tu yóok’lale’, aj xak’al xooko’obe’ tsikbalnajo’ob yéetel u kajnáalilo’ob óoxp’éel vietnamitail méek’tankaajo’ob, tu’ux a’alab ti’ob bix unaj u ts’áako’ob ichil k’áaxo’ob naats’ yaniko’ob te’elo’, kex treintáa káamaras ku meyajo’ob le ken u yu’ubo’ob ku péek wa ba’ax.
Kaamaraobe’ tu chikbesajo’ob u k’áatal Tragulus versicolor kex 300 u téenal. U yojéelta’al láayli’ kuxa’ano’obe’ k’a’anan xáak’ab ti’al u je’ets’el ba’ax unaj u beeta’al ti’al u kaláanta’al yéetel ti’al jach ila’al ma’ u ch’éejel, beey tu tsolaj Nguyen.
Andrew Tilker, ti’ u múuch’il GWC, uláak’ juntúul u yuumil xak’al xooke’, tu ya’alaje’ ma’ tumen ts’o’ok u yila’ale’ u k’áat u ya’al wa ma’ sajbe’entsil u sa’atali’.
Kéej ch’o’e’ juntúul k’a’anan ba’alche’ ti’al le noj lu’uma’, beey tu ya’alaj jxak’al xook. Tu tsikbaltaje’, ichil uláak’ ba’alo’obe’, le ba’alche’oba’ noj meyaj ku beetiko’ob yóok’ol kaab; ku k’i’itbesiko’ob i’inajo’ob.
