Afp
Foto: AP
K'iintsil
Estados Unidos.
Miércoles 23 ti' octubre, 2019
Yaan wáaj uláak’ ba’ax asab ma’alo’ob ti’ a síit tu jach ka’analil ka’an, (espacio). Chéen Uj, u jaajil, beey úuchik u ya’aliko’ob lunes máanika’ ka’atúul x-áastronautáa’ob estadunidenseilo’ob, Christina Koch yéetel Jessica Meir, máaxo’ob tu beetajo’ob u yáax espacial xíimbalil tu’ux yanchaj chéen ko’olelo’ob.
K’iin ka’a tin yáax beetaj jump’éel u boonil ka’alikil táan in xokik primariae’ ti’ tin wojéeltaj taak in kaambal ti’al áastronautáa, kin wilik ti’ kin xíimbal Uje’. Míin uláak’ jump’éel ba’ax in k’áat ka úuchuk, tu ya’alaj Meir, máax 42 u ja’abil, ts’o’okole’ múul xíimbalnaj ichil Estación Espacial Internacional (EEI) yéetel u yéetajil, ka’alikil beeta’ab jump’éel jela’an k’a’ajtajil tsikbal ti’al u kúuchilo’ob k’a’aytik péektsilo’ob máansa’ab tumen NASA.
Beey túuno’ Estados Unidose’ táan u tukultik u túuxtik máak tuka’atéen u xíimbalt Uj ti’al u ja’abil 2024, yéetel misión Artemisa 3. Wa tumen ka k’uchuk beetbile’, ka’atúul áastronautaobe’ yaan u ka’a xíimbaltiko’ob u lu’umil Uj tuka’atéen. U ts’ook utéen úuchik u beeta’ale’ úuch tu ja’abil 1972, ts’o’okole’ yaan u beeta’al tumen juntúul ko’olel, beey tu jets’aj Jim Bridenstine, máax jo’olbesik NASA.
Beyxan, ko’olele’ yaan xan u táakbesa’al ichil u lajka’atúul máaxo’ob táaka’ano’ob ichil u áastronautasil estadunidenseil mola’ay, beey tu tsikbaltaj Bridenstine.
Meir yéetel Koche’, káaj u meyajo’ob tu ja’abil 2013 te’e mola’ayo’, ts’o’okole’ ti’ yaano’ob ichil máaxo’ob táan u tukulta’al u túuxtalo’obi’.
U tuukulil u je’ets’el juntúul ko’olel ti’al u yáax xíimbaltik Uje’ jach noj ba’al, ts’o’okole’ unaj u náachtal u tuukul máak ti’al u na’atik, beey tu ya’alaj Koch, máax yaan 40 u ja’abil, úuchik u núukik jump’éel k’áat chi’ beeta’ab ti’ tumen jump’éel mola’ay k’a’aytik péektsilo’ob.
U jaajile’ táan in wayak’tik ka úuchuk, yéetel sáansamal in tukultik, ba’ale’ tak walkila’ ki’imak in wojéeltik je’el u yantal u páajtalil in k’ajóoltik yáax ko’olel bíin u pe’echak’t Uj, ka’alikil táan u ya’alike’ tu múuts’ichtaj u yéet meyajil.
Tak wakila’ ma’ jeets’el tumen NASA bix ken yéeyak máax kun túuxtbil u xíimbalt Uj.
Ba’ale’ in wojel lalaj máak yaan wey tu’ux kin meyaje’, jach kaambanaja’an ti’al u beetik. Máax bíin u beetej yaan u beetik je’ex unaje’, ts’o’okole’ yaan u beetik u yantal alab óol ichil máaxo’ob u k’áato’ob u beet uláak’ xak’alxooko’ob, tu ya’alaj Koch.
Koch yéetel Meir tu múul xíimbatajo’ob espacio, xáanchajo’ob maanal ti’ ukp’éel hora yéetel uláak’ táanchúumuk, ts’o’okole’ le je’elo’ máan tu k’ajla’ayil u kuxtalilo’ob.
