de

del

Ap
Oochel: Boonil nobelprize.org
K'iintsil

Estocolmo
Martes 9 ti' octubre, 2019

U chíimpolalil Nobel de Medicina ti’ le ja’aba’, 2019, k’u’ub tu k’iinil lunes ti’ científicos William G. Kaelin. Jr, Peter J. Ratcliffe yéetel Gregg L. Semenza tu yóok’lal túumben ba’alo’ob ts’o’ok u yojéelta’al yóok’lal “bix u yu’ubiko’ob yéetel bix u jelbesikubáaj células ti’ beyka’aj oxígeno yaan”, beey úuchik u ya’alal tumen Comité del Nobel.

Ba’ax kaxta’an tumen máaxo’ob táan u chíimpolta’alo’obe’ “jach k’a’anan ti’al jejeláas ba’al yaan u yil yéetel ts’aak, ts’o’okole’ táan u bin u páaktiko’ob u beel ti’al ka yanak k’a’anan yéetel túumben nu’ukbesajo’ob ti’al u ts’a’akal anemia, cáncer yéetel uláak’ ya’abach k’oja’ano’ob”, beey tu ya’alaj Instituto Karolinska.

Aj xak’al xooko’obe’ -Kaelin yéetel Semenzae’ siijilo’ob tu noj lu’umil Estados Unidos, ka’alikil Ratcliffee’ británicoil- keet ken u t’oxo’ob taak’in tu náajaltajo’ob yóok’lal le chíimpolala’, yaan u k’u’ubul ti’ob 9 millonesil coronas (ku taal u chuk 918.000 dólares). Chíimpolale’ ts’o’ok buluktéenal u k’u’ubul lik’ul u ja’abil 1901.

Kaeline’ ti’ ku meyaj Harvard, Semenza ti’ yaan Universidad Johns Hopkins yéetel Racliffee’ ti’ yaan Instituto Francis Crick, tu noj kaajil Gran Bretaña.

Meyaj u beetmajo’obe’ “ts’o’ok u beetik u náachtal ba’ax k-ojel yóok’lal ba’ax ku yúuchul fisiológicamente ti’al ka páatak u yantal kuxtal”, beey tso’ol tumen Comité.

Ah xak’al xooko’obe’ tu kaxtajo’ob “tu’ux yaan u ba’alil molecular tu’ux ku jelpajal” le ken k’éexek beyka’aj oxígeno yaan ti’ jump’éel wa ba’ax, beey tu tsolaj kúuchil, úuchik u ya’alik u noj ba’alil le células je’elo’, leti’ sutik oxígeno ti’ ba’ax ku páajtal u jaanta’al, ts’o’okole’ células yéetel tejidose’ ku yantal ba’al ku jelpajal ti’ob le ken ila’ak bix u bin u yantal oxígeno.

Yéetel le péektsila’ káaj u p’iis k’iinil Nobel. Yaan xan u k’a’aytal máax ken chíimpolta’ak ti’ física, ts’o’okole’ máax ti’ química. Te’e ja’aba’ yaan u yantal ka’atúul Nobel de Literatura -jump’éele’ u ti’al u ja’abil 2018 yéetel uláak’e’ uti’al 2019-, le je’elo’oba’ yaan u k’a’aytal jueves, ka’alikil Nobel de la Paz yaan u k’a’aytal viernes.

U chíimpolal Economíae’ yaan u ts’a’abal k’ajóoltbil 14 ti’ octubre.