Eduardo Lliteras Santíes
Oochel: La Jornada Maya
K'iintsil
U yawat junmúuch’ táankelem paalal yéetel ko’olelo’ob ti’ u kaajil Maxcanúe’ tu chikbesaj u xíimbalil u jala’achil u noj lu’umil México, Andrés Manuel López Obrador (AMLO) úuchiik u kóojol tu kúuchil ts’akyaj Seguro Social HRN-63.
Jala’ache’ tu xíimbaltaj le kúuchilo’ yéetel u láak’inajil u jala’achil u lu’umil Yucatán, Mauricio Vila Dosal, ts’o’okole’ kex jts’a’ab jump’éel bej k’ala’an ti’al ma’ u máan u jeel máako’obe’, leti’obe’ táanxel tu’ux ooko’ob, ti’ jump’éel joonal ku taal u jóok’ol calle, tu tséel le kúuchil ts’akyajo’.
Kex tumen táan u jach awat máake’, tene’ náats’en ti’al u k’áatik: ba’ax úuchij.
-¡Tíip’ jala’ach”-, beey úuchik u núukiko’ob yéetel ya’abach ki’imak óolal, ka’alikil ko’olelo’obe’ u machmajo’ob u celularo’ob.
-Mix túun beey u yúuchul yéetel Ricky Martin- tin tukultaj, ka’alikil láayli’ u k’uchul máaki’. Te’e náacho’, chika’an boox múuyalo’ob beetik u tukulta’al tajan ooxol ku beetik yóok’ol bej, óoli’ mix táan u páajtal u yantal máaki’, u chúumuk k’iinil domingo.
Óoli’ ts’o’ok u máan ka’ap’éel hora jo’op’ok kpáa’taj. Jala’ache’, táan u xíimbaltik kúuchil ts’akyaj, ba’ale’ yáax táanile’ je’elij chéen ba’axe’ ma’ ti’al janali’, je’el ti’al u chan jats’ik boola tu kaajil Muna, tu’ux tu yilaj yaan junmúuch’ máak táan u báaxtiko’ob softball, jala’ach López Obrador tu tsikbaltaj ba’ax le tu beetajo’, úuchik u ts’a’abal k’ajóoltbil jump’éel kóom cha’an tumen Cepropie (Centro de Producción de Programas Informativos y Especiales) máaxo’ob t’u’ulpachtik je’el bix xan uláak’ junmúuch’ ajch’a’a oochelo’ob yéetel máako’ob táabsik ba’ax ku seen beetik ti’ u xíimbal meyajil.
-Tin manaj u mejen lleveritosil AMLO-, tu ya’alaj juntúul ko’olel ka’alikil táan u ye’esik jump’éel chan peluche’ ti’ u jala’achil México.
Tazas, p’óoko’ob, paraguas yéetel u ts’íibil “me canso ganso”, beyxan u táan u yich amlito tu’ux ku t’uuchub yéetel u yaal táanili’ u ko’onol te’elo’. Táanil ti’ jala’ach chikpajal ajkoonolo’ob, ka’aj tíip’e’ u chéen tich’maj u k’ab, táan u ki’imak óolal, ti’ xíimbalnaj tu bejil ku biinsik máak tak tu’ux bíin tse’enak tu táan federal yéetel estatal funcionarios jo’olbesa’ano’ob tumen u jala’achil Yucatán.
Beey túuno’, ka’alikil jala’ache’ tu xíimbaltaj kúuchil ts’akyaje’, chikpaj ka’atúul máak jach k’ajóolta’an ichil perredismo te’e lu’uma’: Alejandro Cuevas Mena, diputado local yéetel máax jo’olbesik PRD Yucatán, yéetel Eduardo Sobrino Sierra. Tu ka’atúulalo’obe’ ti’ ooko’ob tu kúuchil ts’akyaj tu’ux yaan Jala’ch, ba’ale’ ma’ beey úuchik yéetel máax beetik u “superdelegadoil” federal nu’ukbesajo’ob Huacho Díaz Mena, máax tu páa’taj tu baata’il tu’ux ku ts’aatáanta’al paalal ti’ u k´úuchil ts’akyaj yéetel jump’éel k’ank’an ju’un tu k’ubaj ti’ jala’ach, tu’ux ku tukulta’ale’ ts’a’aban u xookbe’enil u nu’ukbesajilo’ob beeta’ab Maxcanú, jxo’ok xan tumen AMLO ka’aj tse’eknaji.
Unaj túun xan u ya’alal Eduardo Sobrinoe’, leti’ máax jo’olbes u káampaña AMLO ti’ u lu’umil Yucatán tu yóok’lal PRD, tu ja’abil 1994. Ku tsikbalta’ale’, tu te’eskuntaj yéetel ya’abach ki’imak óolal.
