Fabiola Palapa Quijas
Oochel: Editorial Taurus
K'iintsil
Jueves 3 ti' enero, 2019
Yéetel u jejeláasil e’esajilo’ob yaan u beeta’al ti’ le ja’aba’, u noj lu’umil Gran Bretaña, Italia yéetel Franciae’ yaan u k’iimbesiko’ob 500 ja’abo’ob úuchik u kíimil Leonardo Da Vinci (Vinci, 1452-Amboise, 1519), juntúul k’a’anan its’at yanchaj tu k’iinilo’ob Renacimiento, yéetel u yuumil k’a’ap’éel noj boonilo’ob beeta’an: [i]La última cena[/i] yéetel [i]La Gioconda.[/i]
Le bix tu béeykuns u xa’ak’tik miatsil yéetel its’ate’ mix juntéen yáax yanak; tu chikbesaj ti’ jump’éel boon tu’ux tu ts’áaj juntúul máak jach túulis ma’alo’ob p’isa’anil u wíinkilal, u tich’maj u k’ab ts’o’okole’ bak’pachta’an tumen jump’éel wóolis yéetel jump’éel kan amayte, boone’ k’ajóota’an beey Hombre de Vitruvio, yéetel tu yóok’olale’ k’ajóolta’ab beey juntúul j its’at tu túumbenkunsaj ba’al ti’ le k’inako’obe’.
Tu noj lu’umil Italiae’ ts’o’ok u káajal k’iimbesaj tu yóok’olal náak 500 ja’abo’ob úuchik u kíiimil, 2 ti’ mayo jach u k’iinil. U kúuchil Uffizi ti’ u kaajil Florenciae’ táan u beetik u ye’esajil [i]El Código Leicester de Leonardo da Vinci: el agua, microscopio de la naturaleza[/i], lik’ul noviembre ti’ le ja’ab máaniko’. Te’elo’ ku chikbesa’al bix úuchik u jach utstal tu yich ja’ ti’ Da Vinci.
U áanalte’il Código Leicester yaan u páajtal u cha’antal tak tu k’iinil 20 ti’ enero ti’ 2019 tu kúuchil Magliabecciana, láayli’ ti’ le museo’. Áanalte’e máajanta’ab tumen ayik’al Bill Gates, máax tu manaj ju’un tu ja’abil 1994.
U curaduríail e’esajile’ meyajta’ab tumen Paolo Galluzzi, juntúul máak láayli’ kuxa’an u jach ojel ba’al yóok’olal Da Vinci, leti’ xan máax jo’olbesik museo beeta’an ti’al Galileo Galilei tu kaajil Florencia.
E’esajile’ xáanchaj ka’ap’éel ja’ab táan u meyajta’al yéetel ts’a’aban tecnológico nu’ukul ti’al u páajtal u xak’alta’al Código Leicester, tumen máaxo’ob xíimbaltik, beyxan u jejeláasil ju’uno’ob ti’alinta’ab tumen Leonardo yéetel uláak’ ti’alinta’ab tumen jaytúul u yéet ja’abilo’ob.
Tu kaajil Milán, Italiae’, táan u ye’esa’al lik’ul u k’iinil 18 ti’ diciembre, u áanalte’il Códice Atlántico, chuup yéetel u boonilo’ob beeta’an tumen Da Vinci. Jump’éel xaak’al áanalte’ yóok’olal técnico ba’alo’ob ti’ Renacimiento yaan u páajtal u cha’anta’al tu kúuchil Biblioteca Ambrosiana de Milán.
Yaan u páajtal u cha’anta’al tak tu k’iinil 15 ti’ septiembre ti’ le ja’ab yaniko’ona’, yéetel jóok’sa’an óox jaats ti’: yóok’olal Milán, u ka’ap’éelile’ yóok’olal u xookil ingeniería civil yéetel u ts’ooke’ yóok’olal u francasil k’iinilo’ob Leonardo.
Beey túuno’ [i]Leonardo da Vinci Parade[/i], u k’aaba’ uláak’ jump’éel e’esajil ts’a’aban tu kúuchil Museo Nacional de Ciencia y Tecnología, tu’ux ku mu’uch’ul 52 u p’éel u diseñoilo’ob máquinas yéetel nu’ukulo’ob tu yóotaj ka yanak Leonardo, ba’ale’ káaj u beeta’al tak tu ja’abil 1952 yéetel u yáantajil boonilo’ob tu p’ataj te’e ju’uno’obo’. E’esajile’ yaan u páajtal u yila’al tak tu k’iinil 13 ti’ octubre ti’ u ja’abil 2019.
Walter Isaacson, u yuumil u biografíail Leonardo da Vinci, ku ya’alike’ j its’ate’ tu beetaj noj xaak’alilo’ob tu yóok’olal anatomía, beyxan tu jach ilaj úuchben baakelo’ob, ch’íich’o’ob, u puksi’ik’al wíinik, máquinas voladoras, óptica, botánica, geología, bix u yáalkab u beel ja’ yéetel u jejeláasil ts’oono’ob.
Beyxan, ti’al u k’a’ajsa’al k’iin úuchik u kíimil j its’ate’, u noj lu’umil Reino Unidoe’ ts’o’ok u beetik jejeláas e’esajilo’ob yaan u je’ebel ti’ jump’éelili’ súutuk ti’ jejeláas noj kaajo’ob te’elo’. Te’e e’esajilo’obo’ yaan u páajtal u cha’anta’al nu’ukulo’ob ti’alinta’an tumen Colección Real.
U tuukulile’ ka páatak u cha’anta’al ba’alo’ob yóok’olal Da Vinci ma’ tu páajtal u yila’al chéen beyo’. Ba’alo’ob ta’akan, boono’ob yáax beeta’ab ts’o’okole’ j tu’upo’ob, je’el bix xan boono’ob sa’ato’ob yéetel páatchaj u yutskíinsa’alo’ob yéetel túumben nu’ukulo’ob.
Belfast, Birmingham, Bristol, Cardiff, Glasgow, Leeds, Liverpool, Sheffield, Southampton yéetel Sunderland chéen jayp’éel ti’ le kaajo’ob tu’ux yaan u beeta’al e’esajilo’ob.
