Dpa
Oochel Afp / Archivo
K'iintsil
Miércoles 22 ti' noviembre, 2017
Ichil óoli’ kamp’éel decada táan u beetik u jala’achil Robert Mugabe, tu lu’umil Zimbabue, juntúul máak ku ba’atel yo’olal u jáalk’abil u yúuchben colonial británica yéetel alab óolal ku chíimpolta’al je’el tu’uxak yóok’ol kaabile’, jsúut juntúul máak mina’an u su’ulakil uchak u jach óotsilkuunsik u lu’umil.
Mugabe, 93 u ja’abil, taak ka’ach u táakpajal tuka’atéen te’e ja’ab ku taalo’, ti’al u ketikubáaj yo’olal u jala’achilil le kaajo’, ts’o’okole’ ts’o’ok tak líik’sik u yatan Grace, 52 u ja’abil, ti’al ka p’áatak tu jeel. Kex beyo’, walkila’ u yéet meyajo’ob yaan ka’ache’, ts’o’ok u laj jutiko’ob ba’ax u tukultmaj u beet ka’achi.
Ma’atáan u ya’alal wa ma’ jaaj uchik u béeykunsik Mugabe u yéensik u p’íitil sak wíinik yaan yéetel uchik u béeykunsik u jets’ik democracia tu ja’abil 1980. Ba’ale’ jujump’íitil uchik u bin u yóotik ka yanak u muuk’ tak mina’an u xuul tak ka jsa’at u jaajil talamil ku máansik kaaj. Ba’ax tukulta’ab ka’ach beey u koolil Áfricae’ jsúut jump’éel óotsil lu’um tu’ux ya’abchaj u wi’ijil máak, laabchaj kúuchilo’ob, éem u tojol u taak’ino’ob yéetel ya’abach zimbabuenseobe’ jóok’ob kajtal táanxel tu’ux.
Je’el bix uchik u páajtale’ tu pech’aj jáak’abil t’aan yéetel oposición, beyxan u beetik ti’al u t’uchubtik je’el máaxak yo’olal ba’alo’ob ma’ paatal u beetmaj tu k’iinil u jala’achilil. Máaxo’ob u alab óoltmajo’obe’, ch’éne u beetiko’ob. Jayp’éel ja’abo’ob paachile’ arzobispo Desmond Tutu, chíimpolta’ab tu ja’abil 1984 yéetel Premio Nobel de la Paz yo’olal ba’atel u beetmaj tu táan apartheid, t’aanaj yo’olal Mugabe beey jump’éel caricatura ti’ juntúul máak mina’an u su’ulakil. Mugabe tu ya’alaj ti’al u kàajbal u ja’abilo’ob 60 u ba’atel tu táan régimen colonialista ti’ le ba’ax ku k’aaba’tik te’e k’iino’obe’ beey Rhodesia.
Ka’aj jts’o’ok u píitjo’oltik u k’a’alal lajun ja’aob’obe’, bin kajtal Mozambique, tu ja’abil 1974. Séeba’an uchik u jach k’ajóolta’al beey juntúul máak ba’atelnaj tu táan yáax ministro Ian Smith. Ti’al u ja’abil 1980 Mugabe tu náajaltaj yéeytambalil. Juntúul máak ba’atelnaj yo’olal jáalk’abile’ jsúut yáax ministro ts’o’okole’ ti’al u ja’abil 1982 jsúut xan jala’achil.
