de

del

Joana Maldonado
Oochel Golfo de México. NOS Image Gallery - NOAA
K'iintsil

Chetumal
Miércoles 24 ti’ octubre, 2017

Kex tumen jach p’íit taak’in yaan ti’al u ts’aatáanta’al u kúuchil Área Natural Protegida (ANP) yéetel óoli’ tu’ubsa’an wa yaane’, k’iimbesa’ab 21 ja’abo’ob uchik u beeta’al Santuario del Manatí, tu jáal ja’il Chetumal.

Tu k’iinil 24 ti’ octubre ti’ u ja’abil 1996, k’a’ayta’ab Periódico Oficial ti’ u jala’achil le lu’umo’, u a’alamaj t’aanil tu’ux ku je’ets’el u Wats’il Chetumal beey ANP yéetel u k’aaba’ jump’éel k’áax je’el u páajtal u meyajta’al ti’al ka p’áatak beey conservación ecológica, u kúuchil Santuario del Manatí, ku p’isik 281 mil hectáreas, ts’o’okole’ ti’ yaan tu méek’tankaajil Othón P. Blanco. A’alamaj t’aane’ jk’e’ex tu k’iinilo’ob u meyaj senador, Félix González Canto, tu’ux je’ets’ u p’íitkúunsa’al u k’áaxil le kúuchilo’, jp’áat chéen 277 mil 733.669 hectáreas ts’o’okole’, jp’áat u k’aaba’ beey “Reserva estatal”.

Tu ja’abil 1999, jk’a’ayta’ab u nu’ukbesajil Programa de Manejo del ANP, tu’ux je’ets’e’, jala’ache’ unaj u xak’al-kaláantik lalaj óoxp’éel wa jo’op’éel ja’ab, le je’elo’ jaaj beeta’ab, tumen jach tu’ubsa’ab.

[b]Xun p’atta’abi’ [/b]

Máax beetik u secretarioil Ecología y Medio Ambiente, Alfredo Arellano Guillermo, tu jo’olbesaj meyajo’ob beeta’ab yo’olal u k’iimbesa’al 21 ja’abo’ob uchik u beeta’al le kúuchila’. Leti’e’ tu ya’alaj máan ya’abach ja’abo’ob ma’ jk’a’am áantaji’, ts’o’okole’ ma’ xan yanchaj mix juntúul político ka u beet ka yanak meyajo’ob ti’al u kaláanta’al.

Kex beyo’ Arellano Guillermo tu ya’alaj, Santuarioe’ “láayli’ ma’alo’ob yanik”. Ma’ seen úuchake’, jk’a’am áantaj ti’al u ma’anal u nu’ukul u meyajta’al jump’éel estación de campo ti’ Comisión Nacional de Áreas Naturales Protegidas (Conanp), ba’ale’ le je’elo’ chéen béeychaj yo’olal Banco de Desarrollo Alemán (Kreditanstalt für Wiederaufbau, KFW), tumen u lu’umil Méxicoe’ táaka’an ti’ Ministerio Federal de Cooperación Económica y Desarrollo (BMZ), ku jóolméekta’al tumen u meyajil Iniciativa Internacional de Protección al Clima (IKI).

Beyxan secretarioe’ tu ya’alaj meyajo’ob ti’al u yila’al bix u xíimbal yéetel ti’al u kaláanta’al ma’ u chu’ukulo’obe’, láayli’ táan u beeta’al, tumen ts’o’ok tak u to’okol nu’ukulilo’ob chuk kay ma’ cha’aban u k’a’abéetkunsalo’obi’, tumen j-a’alab xan jkíim jaytúul delfino’ob tu yo’olal.

[b]U beeta’al nu’ukbesaj no’ojantak[/b]

U wats’il Chetumal, tu ya’alaj, jump’éel lu’um yaan u k’a’anankúunsa’al ti’al u ya’abkúunsa’al máaxo’ob xíimbaltik le lu’umo’.

Tu ya’alaj yaan u kaxta’al ka béeyak u yantal tsikbal yéetel ejidatario’ob naats’ yaniko’ob Santuario, ti’al ka k’ajóolta’ak ba’ax k’a’anan yéetel ti’al ka beeta’ak nu’ukbesajo’ob meyaj.