Hubert Carrera Palí
Oochel Fernando Eloy
K'iintsil
La Línea, Guatemala
Martes 29 ti' agosto, 2017
Ma’ a’alan beyka’aj k’iin kéen máanak tia’al u je’ets’el tumen Corte Constitucional de Guatemala, ba’ax yaan u yúuchul yéetel k’áata’an beeta’an tumen baatsilo’ob jóok’sabo’ob tak tu xuul kaaj, beey tu ya’alaj Sergio Alejandro Flores Cruz, túumben comisionado tumen jala’ach tia’al u tsikbal yéetel máax péeknsa’an tu lu’umo’ob. Ka’alikil u yila’al ba’ax bíin úuchuke’, yaan 416 u túul u kajnáalilo’ob Laguna Larga p’aatalo’ob La Línea, máaxo’ob ku alab óoltiko'ob ka áantako’ob tumen a’almaj t’aan tia’al u suut tu kaajalo’ob. Wa ma’ táan u beeta’ale’, “yaan k kíimil La Línea”, beey tu ya’alaj Américo Chacón Pérez, máax jo’olbesik Consejo Comunitario.
“Awate’ ku ya’alik ka suunako’on ti’ kk’áaxo’ob tumen jach jela’an ba’ax táan u yúuchul, ku lúuk’sik k-óol yéetel ku p’aatiko’on chéen beyo’, ts’o’okole’ yaan paalalo’ob mina’an tu’ux u bino’ob kaambal yéetel ku tsa’ayal k’oja’anti’ob je’el ba’axak k’iin yo’olal bix kuxliko’ob”, tu ya’alaj Chacón Pérez.
Beey túuno’, Obdulio de Jesús Chumá, jo’opóop auxiliar, tu ya’alaj ts’o’ok u máan óoxp’éel winal uchik u yantal La Línea, u máan k’iin yéetel cháak wa yéetel k’a’amkach iik’o’obe’ ts’o’ok u lúuk’siko’ob u yóok’olil tu’ux ku yantal máaki’, le beetik ts’o’ok u beetchajal xa’anil najo’ob tia’al u kaláantikubáaj máak.
Jo’opóol auxiliar tu níib óoltaj áantaj ku ts’a’abal tumen UNICEF yéetel méek’tankaajo’ob México naats’ yaniko’ob ti’ La Línea, je’el bix Benito Juárez, El Desengaño yéetel Candelaria tu’ux óoli’ sáansamal u k’a’amal áantaj.
[b]Lu’um kaláanta’an[/b]
Yo’olal le je’elo’, túumben máax jets’a’an tia’al t’aane’ tu ya’alaj ti’ jump’éel k’áat chi’ tsikbale’, u jala’achil Guatemalae’ táan u kaxtik ka utsak talamilo’ob yaan tia’al u ch’éenel u k’áata’al ba’al ti’ u jala’achil u lu’umil Mëxico.
Ba’ale’, tu ya’alaj, tuláakal ba’ale’ ti’ p’aatal tu k’ab Corte Constitucional, le beetik ma’ ojéela’an beyka’aj ku xáantali’, kex tumen u jala’achil u noj lu’umil Guatemala táan u laj beetik ba’ax ku páajtal tia’al u yutstal le talamila’.
Flores Cruz tu ya’alaj ti’ máax jóok’sabo’obe’, ma’ u suuto’ob Lagun Larga, tumen kex ma’ jéets’ek tu beeli’, le kúuchilo’ kaláanta’an tumen u ejércitoil le noj lu’umo’. “Yaan máaxo’ob ts’a’aban u kaláant le kúuchilo’”; tu ya’alaj.
Yaan máake’ táan u yaatantik u suuto’ob Laguna Larga, kex chéen tia’al u ch’a’ako’ob jump’íit ti’ la ba’ax u pak’majo’ob yéetel tia’al u yiliko’ob bix p’áatik u yotocho’ob, tumen ajk’atuno’ob yéetel kanan kaajo’obe’ tu yeelso’ob.
Aj meyaje’ tu ya’alaj luba’an u yóol máax kaja’ano’ob La Línea, ts’o’okole’ paalale’ ku yawatiko’ob taak us uut tu kaajalo’ob.
[b]Suut waa kíimil[/b]
Américo Chacón ma’ tu ya’alaj wa ma’ xaan ka yanak mokt’aanj yéetel Comisión de Áreas Protegidas (CONANP) tia’al u béeytal u suuto’ob te’e lu’um tu’ux jóok’sa’abo’obo’.
Ba’ale, múuchkabil tia’al tsikbale’, tu ya’alaj ma’ jump’éel ba’al yaan u je’ets’el tumen jala’ach, tumen le je’elo’ chéen a’almaj t’aan je’el u páajtal u jets’ik ts’o’okole’ u jala’achil u lu’umil Guatemala yaan u jets’ik bix kéen beeta’ak.
Tu ya’alaje’, u jala’achil u lu’umil Guatemala ma’ táan u tu’ubsik baatsilo’ob táan u máansiko’ob le talamaila’ le beetik ku yilik ka ts’a’akako’ob yéete ka yanak ba’al u jaanto’ob. Ba’ale’ tia’al máaxo’ob jo’olbesik kaaje’, chéen juntéen wa ka’atéen ts’o’ok u yáantalo’ob tumen jala’ach.
Jesús Chumá ku ya’alike’, wa taak u náajaltik wa bajux tia’al u yantal ti’e’, k’a’anan u jóok’ol meyaj ti’ kaajo’ob naats’ yaniko’ob México, tumen ma’atáan u cha’abalo’ob u táats’máansiko’ob. Ba’ale’, alab óole’ chéen jump’éel tia’al 416 u túul máaxo’ob jóok’sa’an tu k’áaxo’ob: u suuto’ob Laguna Larga wa u kíimilo’ob La Línea.
