Mónica Mateos-Vega
Oochel archdaily.mx
K'iintsil
Jueves 27 ti' julio, 2017
Úuch tu ja’abil 1995, ka’a jk’uch u ju’uno’ob Luis Barragán Morfín tak Birsfelden, jump’éel chan kaaj yaan tu ts’u’ u puksi’ik’al u kaajil Basilea, Suiza, taak’al tu jáalpachil Francia yéetel Alemania. Ich máabeno’ob beeta’an yéetel che’, ts’apa’an ya’abach ju’uno’ob, oochelo’ob, boono’ob, úuchben ts’íibo’ob yéetel jayp’éel nu’ukulo’ob tu píitmáansajo’ob océano Atlántico ti’ cheem, taalo’ob ti’ jump’éel galeria ti’ Nueva York, tu’ux tukulta’an u ko’onolo’ob.
Chuka’an ba’ale’ xe’ek’tane’, jch’a’ab ju’uno’ob tumen Museo Vitra Design, uchak u péektsilta’al tumen Rolf Fehlbaum, máax jo’olbesik u mola’ayil Vitra, leti’e tu tukultaj ma’alo’ob ba’ax ku tukulta’al tumen u yéet meyaj Barragán, Raúl Ferrara, tumen tu káajsaj jump’éel múuch’kabil ka u kaláant mantats’ meyaj beeta’an tumen Barragán.
[b]Ku yantal múuch’kabil[/b]
Beey uchik u káajal u meyaj u múuch’kabil Fundación Barragán, yéetel u yáantaj jump’éel mola’ay ti’ Suiza. Jo’olbesa’an tumen aj xak’al xook ti’ arquitectura Federica Zanco, u yatan Fehlbaum.
Vitra, ku meyajtik yéetel ku konik nu’ukulo’ob patjo’olta’an tumen Barragán, ba’ale’ beyxan ku péektsiltik jejeláas meyajo’ob yaan ba’al u yil yéetel miatsil, u ya’abile’ ku beeta’al tumen Museo Vitra Design, jump’éel kúuchil ku tukulta’al jach k’a’anan yóok’olal le meyaj ku beetik ti’ tuláakal yóok’ol kaab, tu’ux ku táakbesa’al u meyaj jejeláaas máako’ob.
Chéen p’el uchik u k’ujsa’al ti’ Basilea u meyaj Barragán, káaj u beeta’al meyajo’ob tia’al u líik’sa’al jun jaats u meyaj ma’ chíimpolta’ab ka yanak tu noj lu’umil México. U múuch’il ju’uno’obe’ jp’a’at ti’ Raúl Ferrara, máax tu kíinsubáaj tu ja’abil 1992. U yatan, Rosario Uranga, jach yanchaj u p’aax yéetel yanchaj talamilo’ob ka tu tukultaj u konik ti’ máax ken u yóotej, le beetike’ tu ja’abil 1994 tu k’áataj ka áanta’ak tumen galerista ti’ Nueva York, Max Protectch, leti’e máax tu yilaj xan u ko’onol u meyaj arquitecto italiano Aldo Rossi, ti’ u kúuchil Museo J. Paul Getty, tu kaajil Los Ángeles, California.
Much’kíinsa’an kex 13 mil u p’éel boono’ob yéetel kex 7 mil 600 oochelo’ob jóok’sa’an sak yéetel boox beyxan yéetel boono’ob; 11 mil u p’éel negativos; 300 ts’íibo’ob tu’ux ku xo’okol ba’alo’ob yóok’olal u meyaj (ichil u ja0abilo’ob 30 tak 90), beyxan jejeláas ju’uno’ob tu’ux yaan u xóoxot’aj pik’il ju’uno’ob yéetel k’uben t’aano’ob. Beyxan ti’ yaan Colección Armando Salas Portugal, tu’ux táakbesa’an 2 mil 600 negativos yéetel transparencias, beyxan 500 u p’éel oochelo’ob.
Meyaj ts’o’ok u beeta’al tumen Zanco yéetel u yéet meyajo’obe’, ts’o’ok u xáantal maanal junk’aal ja’abo’ob ba’ale’ ta’aytak u ts’o’okol. Ts’o’ok u ja’atsal yéetel ts’o’ok u xak’alta’al tuláakal ba’ax k’a’abéet tia’al u yojéelta’al tuláakal yóok’ol 200 u p’éel u meyajil arquitectura ti’ Luis Barragán, yaan jayp’éele’ ts’o’okspajan, yaan xane’ chéen ts’íibta’an ti’ ju’un yéetel yaan uláak’o’obe’ ts’o’ok u jelpajalo’ob yéetel ts’o’ok u k’e’exelo’ob tumen táan u nojochtal u Noj Kaajil México.
Le kéen ts’a’abak k’ajóoltbil jump’éel áantalte’ yóok’ol u meyaj, le ja’ab ku taalo’, Fundación Barragán yaan u kaxantik u nu’ukbesik jump’éel kúuchil ti’ Museo Vitra Design (p’aatal tu noj kaajil Weil am Rhein, ti’ Alemania, naats’ ti’ Basilea, jump’éel kúuchil beeta’an tumen arquitecto canadiensa Frank Gehry), tia’al beyo’ u séebchajal le kéen kaxta’ak wa ba’ax yóok’olal, ba’ale’ kex walkil ma’ tu páajtal u yila’al tumen je’el máaxake’, je’el u páajtal u náats’al aj xak’al xooko’ob yéetel aj its’ato’ob wa yaan noj tuukulo’ob tia’al meyajtbil tu yóok’olal.
