Juan Manuel Contreras
K'iintsil
Yucatán
Marte 28 ti' febrero, 2017
U náajil a pixán, jump’éel u ts’íib Jorge Miguel Cocom Pech, jxo’ok ti’ Congreso de la Unión tu k’iinil 21 ti’ febrero, tu Máank’inal Máasewal T’aano’ob, uchak u k’áata’al tumen u múuch’kabil Partido Revolucionario Institucional (PRI), yéetel u t’aan Miguel Sulub Caamal, máax beetik u diputadoil federal tu yóo’lal Kaanpech, ka yanak jump’éel a’almaj t’aan tu’ux ka je’ets’ek k’a’anan ka táakpajak máasewal wíinik tu cámarail diputados yéetel senadores, tu lu’umil Yucatán ba’ale’ beyxan ti’ tuláakal u noj lu’umil México.
Cocom Pech tu k’amaj le ja’ab máaniko’, u chíimpolalil Literaturas Indígenas de América yéetel Poeta del Año, le ts’ooka’ beeta’ab tumen The City College University yéetel Instituto Cervantes, tu noj kaajil Nueva York. Cocome’, táakpajan xan ichil máaxo’ob xak’altik maaya ts’íib ti’ le mola’aya’, leti’e’ ku ya’alike’: Jorge Miguel Cocomen, tak tu xuul k’iin, chíimpolalo’obe’, k uts’a’abal ti’ kaaj. To’one’, u paalilo’on kaaj, kaaj síiten in t’aan, ts’o’okole’ u ki’ichkelemile’ tumen ti’ le t’aana’ tin kaxtaj u jats’utsil ts’íib.
Tu ya’alaje’, u ts’aatáanta’al máasewal t’aano’obe’, ma’ tu beeta’al chéen tumen ku beeta’al a’almaj t’aano’ob ti’ le Noj Lu’uma’, “kmeyaj, t’aan ku tu’ubsa’al tumen baatsilo’obe’, bíin ch’éejeko’ob; le beetik u yotoch máasewal t’aano’obe’, ti’ yaan ich baatsilo’ob. Ba’ale’ k’a’anan u yáantaj máaxo’ob k’a’aytaik péektsilo’ob, u yáantaj kajnáalo’ob.
Yo’olal u Máank’inal Máasewal T’aano’obe’ ku ya’alike’, unaj sáansamal u k’iimbesa’al t’aano’ob, tumen te’e k’iino’obo’ ku yantal u jejeláasil meyajo’ob ba’ale’ le kéen máanake’ ku tu’ubsa’al tuka’atéen. Ma’ tu yokol tin tuukul ka seten k’a’aytak tumen u jala’achil u noj lu’umil México yaanto’on jump’éel noj a’almaj t’aan wa táan u k’a’aytik xan yaan u luk’sik 51 por ciento ti’ le taak’in suuk u ts’a’abal ti’ u mola’ayil CDI yéetel 35 por ciento ti’ Inali, ku kúulpach t’ankubáaj jala’achil tumen ku p’atik paachil máasewal t’aano’ob, ku ya’alik.
