de

del

Foto:

Óscar Rodríguez
Oochel: Rodrigo Díaz Guzmán
K'iintsil

Miércoles 11 ti' enero, 2017
Yucatán

Xokk’iin jo’olbesa’ab tumen Bernardo Caamal Itzá, máax u kanmaj agronomía, tu ye’esaj u keet yanik yéetel ba’ax ku k’a’aytik Comisión Nacional del Agua (Conagua) yo’olal bix kéen máanak k’iint, tumen ba’ax tu jets’aj kolnáalo’obe’ ti’ xokk’iine’, úuch u 70 por cientoil ti’ tuláakal ba’ax tu yilajo’ob.

Ti’ jump’éel tsikbal tu beetaj yéetel [i]La Jornada Maya,[/i] tu ya’alaj yaan ba’alo’ob yo’olal cháak ku páajtal u yojéelta’al chéen yéetel ba’ax ku beetik síinik wa bix u k’aay ch’íich’.

“Jump’éel úuchben ba’al ma’atech u chíimpolta’al, yaan máax tukultik ma’ jaaj ba’ax ku chikpajali’, ts’o’okole’ ku ya’alale’ táanxel lu’um ku taal u tuukulil, ba’ale’ xokk’iine’, ku beeta’al le ken na’atak ba’ax yaan yóok’ol kaab, jump’éel meyaj ku beeta’al sáansamal tumen kolnáal”, tu ya’alaj.

Tak bejla’e’, ma’ béeyak u mu’uk’ankúunsa’al xokk’iin tumen ma’ tu chíimpolta’al je’el bix unaje’, le beetik ma’ xan múuch’uk tuláakal ba’ax ts’o’ok u yojéelta’al mix meyajta’an tia’al u béeytal u xo’okol tumen je’el máaxake’.

Beey túuno’, le ka j ke’et ba’ax ku ya’alal tumen Conagua yéetel ba’ax ila’ab tumen kolnáalo’obe’, ila’ab náats’o’ob tak 70 por cientoil ti’ ba’ax a’alab.

“Le je’elo’, ku ts’áak in na’ate’, ma’alo’ob ba’ax táan k beetik, kolnáalo’obe’ k’a’abéet u beetiko’ob tuka’atéen ba’ax u kanmajo’ob, u yojéeltiko’ob bix ken taalak cháake’, ku ts’áak u páajtalil u yojéelta’al ba’ax che’ilo’ob unaj u pa’ak’alo’ob, ts’o’okole’ beyo’ ku páajtal u yantal k-o’och”, tu jets’aj.

Tu ya’alaje’, u noj meyajil beora’, leti’ ka béeyak u jóok’sa’ak ti’ jump’éel áanalte’ ba’ax ts’o’ok u yojéelta’al, ba’ale’ ma’ béeyak u yantal u taak’inil tia’al ka beetchaj jump’éel ma’alo’ob meyaj tia’al je’el máaxak u k’áat u xokej.