Javier Salinas Cesáreo
Oochel: Cortesía INAH
K'iintsil
Tecámac, Estado de México
Jueves 28 de mayo, 2020
U baakel maanal 60 mamuto’ob, kex uláak’ jo’otúul wa waktúul camélido’ob, bisonteob yéetel tsíimino’ob, je’el bix xan ch’íich’o’ob yéetel kaxyo’ob yaan kex 25 yéetel 26 mil ja’abo’ob u yúuchbenilo’obe’ kaxta’abob úuchik u páana’al lu’um tu’ux táan u líik’sa’al túumben Aeropuerto Internacional General Felipe Ángeles, ichil u k’áaxil Santa Lucía, beey tu ts’áaj k’ajóotbil ti’ La Jornada máax jo’olbesik u meyajil arqueología ti’ u noj lu’umil México, ti’ u mola’ayil del Instituto Nacional de Antropología e Historia (INAH), Pedro Francisco Sánchez Nava.
Kaaxan beetchaje’ “mix juntéen yáax úuchuk” tu noj lu’umil México yéetel América tumen jach ya’ab le ba’axo’ob kaxta’abo’, tu ya’alaj. Beyxan ichil uláak’ ba’alob ila’abe’ ti’ yaan xan 15 u p’éel u muknáalilo’ob wíinik, ma’ seten úuch beeta’aki’, ma’ xaan wa u ti’al jump’éel kaaj kuxlaj tu k’iinilo’ob posclásico, tu jáalik u áak’alil k’ajóolta’an beey Xaltocan.
Ku tukulta’ale’ chuk kay ku beetiko’ob wa paak’al, ts’o’okole’ múul yanchajo’ob yéetel ba’alche’ob kuxlajo’ob xan te’e k’iino’obe’.
Ba’axo’ob kaxta’abe’ yaan u beetik u yantal u k’e’exel bix tukulta’an u líik’sa’al aeropuerto, beey tu ya’alaj Sánchez Nava, tumen yaan u jeel tukulta’al meyajo’ob yéetel jayp’éel kúuchilo’ob tukulta’an ka’ach u k’a’abéetkunsa’al, “ba’ale’ meyaje’ jach nojoch, le beetike’ yaan u yila’al ka páatak u ch’a’ajolta’al meyajo’ob ka’alikil táan u laj líik’sa’al ba’ax kaxta’abij.
