Néstor Jiménez yéetel Alma E. Muñoz
Oochel Cuartoscuro
Ciudad de México.
Te’e k’iino’oba’ Universidad Nacional Autónoma de México (UNAM) tu je’elsaj u meyaj ti’ bolonp’éel u najilo’ob xook, le beetike’ u jala’achil u noj lu’umil Méxicoe’, Andrés Manuel López Obrador tu ya’alaje’ ti’ k lu’umile’ ma’ táan u yúuchul ba’al je’el bix úuchik tu ja’abil 1968, tumen mina’an u beelal ka je’elek meyaj ti’ bolonp’éel najilo’ob xook, le beetik xane’ tu beetaj jump’éel páayt’aan ti’al ka xu’ulsak tuláakal x wo’okinil yaan, yéetel xan ti’al ka páatak u yúuchul tsikbal.
Ti’ je’elsajil ts’o’ok u yantale’ kin tukultik “k’eechel u yook ba’al. Mantats’ yaan máax úuntik k’áan, ts’o’okole’ najmal u sáasilkunsa’alo’ob ti’al ma’ u máan u ta’akubáajo’ob”, tu ya’alaj.
Jala’ach López Obradore’ tu k’áataj ka xu’ulsak u k’askúunta’al ba’al yéetel ka ch’éenek x wo’okinil. “Wa ma’ jaaj ba’ax ku ya’alale’ ku k’a’abéetkunsa’al muuk’ kex mina’an u beelal”, beey tu ya’alaj ti’ k’a’aytajil tsikbal suuk u beetik ja’atskab k’iin. Beyxan tu ya’alaje’ yaan u táakmuk’ta’al ka’aj je’ets’ek ba’ax unaj u beeta’al tumen UNAM, ts’o’okole’ tu jach sáasilkujnsaj jala’ache’ “ma’ táan u lúubul” x wo’okin loobilajil.
Jala’ache’ k’áatchibta’ab tu k’iinil jo’oljeak miércoles, le beetik tu ya’alaje’, u yojel u noj najil xook UNAMe’ yaan u béeytal u xu’ulsik talamilo’ob táan u máansik, tumen “mina’an mixba’al ka u beet ka je’elsa’ak u meyaj le noj najil xooko’, tumen ma’ beey úuchik ba’al tu ja’abil 68, tu’ux ma’ táan u yu’ubal u t’aan máak, mix xan je’el bix úuchik ba’al tu paach 68”.
Beyxan, tu ya’alaj, u jeel k’iino’ob walkila’, jala’ache’ ma’ je’el bix ka’ache’ tumen “kuxa’ano’on ich jáak’abil tuukul, ich keetil yéetel múul kuxtal, tu’ux ku kaxta’al jets’ óolal. Túumben k’iino’ob tumen ma’ ti’ juntúul máak yaan u t’aani’, mina’an tuus, ku ts’aatáanta’al óostil máak, máax ma’ ya’ab ba’al yaan ti’, k táanilkunsik ka yanak keetil kuxtal, ku chíimpolal u jejeáasil kuxtal, tuukul, wíinikil, oksaj óolalil, ma’ táan u tse’elel mixmáak. Túumben k’iino’ob”.
Le beetik tu ya’alaje’ “mix ba’al tséentik ka yanak x wo’okinil ka u beet u je’elel wa u meyaj UNAM”, ts’o’okole’ tu kóolaj u xikin máaxo’ob táan u beetiko’ob x wo’okinil ti’al u páajtal u yantal tsikbal.
Ka’aj t’aanaj xan yóok’lal ba’ax k’a’ayta’ab ti’ reedes sosiaales, tu’ux páayt’anta’ab máak ti’al u je’elsa’al jach tuláakal meyaj te’e noj najil xooko’, tu ya’alaje’ ti’al ka páatak u yúuchul jump’éel ba’al je’el bix le je’elo’, yáax táanile’ unaj u k’áatal ti’ tuláakal máak yaan ba’al u yile’ ba’ax ku tukultiko’ob tu yóok’lal.
“Ba’axten yaan u beeta’al chéen le ba’ax ku yóotik wa jaytúul máak, le je’elo’ láayli’ xan u t’aan chéen wa jaytúul máak, ma’ unaj u taal máak u ya’al to’on wa beye u beetiko’ob ba’al, ma’ u máakilo’ob iskierdáa; ts’o’okole’ ba’axtéen wa ba’ax ti’al ku pixko’ob u yicho’ob.
