de

del

Carlos Águila Arreola
Oochel: Jerónimo Avilés
K'iintsil

Tuukulil úuch yanak tu’ux ku ya’alale’ chéen jumtúul u jejeláasil wíinik k’uch tu lu’umil América ichil u bejil yaan Bering (Beringia, tu’ux p’aatal u petenilo’ob Alaska yéetel Kamchatka walkila’) táan
u bin u p’áatal paachil; walkila’ jok’a’an uláak’ jump’éel noj tuukulil, úuchik u beeta’al xaak’alo’ob ti’ u baakel wíiniko’ob kuxlajo’ob ichil ocho mil tak 14 mil ja’abo’ob paachil, le beetike’ ts’o’ok u k’éexel ba’al, beey úuchik u tsikbalta’al tumen espeleobuzoil Jerónimo Avilés Olguín Segovia.

J xak’al xooke’ táakpaj ti’ meyaj beeta’ab tu’ux kaxta’ab kamp’éel u baakel u pool paleo-mexicanoil máako’ob kaxta’abo’ob ichil jump’éel áaktun yaan naats’ ti’ u kaajil Tulum (131 kilómetros tu nojol- lak’in Cancún). Ba’ax kaxta’abe’ jump’éel ti’ u asab chuka’an baakel kaxta’an ichil amerikanoil lu’um.

Le beetike’ ku tukulta’ale’ “yanchaj u jejeláasil máako’ob” káaj u kuxtalo’ob te’e lu’uma’, ts’o’okole’ ma’ chéen juntúul je’el bix yáax a’alanilo’, tumen ts’o’ok u yila’ale’ yaan “u jejeláasil” u máakilo’ob
yanchajo’ob América del Norte, ts’o’okole’ leti’ xan máaxo’ob náachchajo’ob tak Centroamérica.