DPA/EP
Oochel ushmm.org
K'iintsil
Martes 28 ti' enero, 2020
Polonia.
U jala’achil u lu’umil Alemania, Frank-Walter Steinmeier, tu ya’alaj jo’oljeak lunese’, kiinsajtáambal yanchaj tu k’ab nazio’obe’ ku beetik u yantal u yila’al ka xu’ulsa’ak tumen áalemanoilo’ob táan u bin u líik’il te’e k’iino’oba’ je’el ba’ax yaan ba’al u yil yéetel antisemitismo, wa leti’e’ ken beeta’ak k’aas wa jela’an ba’al yóok’ol judíoilo’ob, beey a’alabik úuchik u k’a’ajsa’al 75 ja’abo’ob úuchik u jáalk’abta’al u k’áaxil tu’ux biinsa’al yéetel u kíinsa’al máax Auschwitz.
“Walkila’, ts’o’ok u k’éexel ba’al, t’aano’obe’ ts’o’ok xan u jelpajalo’ob, beyxan ba’ax ku beeta’ale’ ts’o’ok xan u k’éexel, ba’ale’ yaan k’iine’, k ilik beey láayli’ táan u máan k’aasil óol ichilo’oni’”, beey tu ya’alaj, ka’alikil tu k’áataj xan ti’ u yéet kaajalo’obe’, ka’aj xu’ulsa’ak k’aasil óol “weye’ yéetel walkila’”.
Beey túuno’, tu k’áataj ma’ u tu’ubsa’al ba’ax úuch Auschwitz, tu’ux tu jets’aj te’elo’ “chéen yanchaj náasionaliista tuukul, u p’ekta’al ch’i’iba’al yéetel u x wo’okinil lu’um”. “Jump’éel k’áax tu’ux ku páajtal k u’uyik u kuuch k’ajla’ay ts’o’ok u máani’”, tu ya’alaj.
Steinmeiere’ chéen juntúul ti’ ya’abach u máakilo’ob jala’ach tu xíimbaltajo’ob Auschwitz tu k’iinil jo’oljeak, tumen tu chukaj 75 ja’abo’ob úuchik u cha’abal máaxo’ob k’a’al tumen Ejército Rojo ti’ k’áax p’áatal Polonia yéetel k’a’abéetkunsa’ab tumen Alemania nazi.
Ku tukulta’ale’, chéen ti’ Auschwitze’ kíinsa’ab maanal ti’ jump’éel millón máako’ob, judíos u ya’abil, ba’ale’ yanchaj xan óomosexualo’ob, díiskapasitaado’ob, gitaano’ob yéetel póolitikoo k’a’ala’ano’ob. Beey túuno’, tu ts’ooke’, Holocaustoe’ tu kíinsaj kex wakp’éel millonesil judío’ob.
Marian Turski, juntúul ko’olel k’a’al Auschwitz ba’ale’ ma’ j kíinsa’abe’, tu ya’alaj u beetik máak beey mix ba’al ucha’an le ken pe’ech’ek u páajtalil máako’ob chéen jump’íito’obe’ je’el u beetik u yúuchul tuka’atéen k’aasil, tumen tu k’a’ajsa’aj Holocaustoe’ beey úuchik u káajalo’, jujump’íitil úuchik u bin u tse’elel u páajtalil judío’ob yéetel uláak’ u jaatsilo’ob máak.
Le beetik Turskie’ ku tukultik unaj u ts’a’abal uláak’ jump’éel máandamiento ti’ le lajun jets’a’o’obo’: “Ma’ u beetik máak beey mix ba’al ku yúuchule’”. “Ma’ u laj oksaj óoltik tuusilo’ob ku ya’alal ti’ bix úuchik u máan k’ajla’ayil, le ken k’a’abéetkunsa’ak ba’ax ts’o’ok u máan ti’al u yantal jeets’el ba’alo’ob te’e k’iino’oba’ yéetel le ken péech’óolta’ak u múuch’ilo’ob máak tumen ma’ ya’abo’obi’”, tu ya’alaj.
