de

del

Elio Henríquez
Oochel Víctor Camacho
K'iintsil

Lunes 20 ti' enero, 2020
Ciudad Hidalgo, Chis.


Ichil x wo’okinil yaanchaj yéetel u máakilo’ob Guardia Nacional (GN), máaxo’ob yaan u áantimotinilo’obe’ ka’alikil táan u kaláantiko’ob u joolil u yokbal máak Méxicoe’, yanchaj kex 500 u túul séentroamerikanoilo’ob tu yóotajo’ob okol tu baantalil u puenteil Rodolfo Robles, líik’sa’an yóok’ol u yáalkab ja’il Suchiatee’, kex mina’an u ju’unil migrasiion k’a’abéet ti’ob, le beetike’ aj k’atuno’obe’ tu kaxtajo’ob ka yanak jets’ óolal úuchik u k’aliko’ob reejáa.

Máako’ob mina’an u ju’uno’obe’, u ya’abileo’obe’ ti’ siijilo’ob tu lu’umil Hondurase’, p’áato’ob wenel tu xuul kaajil Tecún Umán, Guatemala, ba’ale’ ti’al u sáastale’ kóojo’ob tak tu’ux yaan aj k’atuno’ob, máaxo’ob ch’iinnajo’ob yéetel gas lakrimojeenóo ti’al ma’ u cha’ak u máano’ob, le beetik túune’ yanchaj awatilo’ob ti’al u ye’esa’al ma’ ki’imak u yóol máak yéetel ba’ax táan u beeta’ali’.

Tu jo’oloj jun súutuke’ k’uch jéeneraal Vicente Hernández, leti’ máax beetik u kóomandanteil 36 zona militar yéetel xan leti’ máax jo’olbesik u kúuchil operasioones Suchiate ku meyaj ti’ GN, máax tu ya’alaje’ tuláakal séentroamerikanoilo’obe bino’ob tak tu’ux yaan puuentee’ –u ya’abile’ hondureñoilo’ob-, tu yóotajo’ob okol México kex mina’an u ju’unilo’ob, le beetike’ yaan u ts’aatáanta’alo’ob ba’ale’ ich jeets’elil yéetel tsoolil, yaan xan u ts’a’abal meyaj ti’ob.

Ti’ jump’éel múul k’áat chi’ tsikbal beeta’abe’, tu ya’alaje’ yaan u yáanta’al máak ba’ale’ x ma’ wo’okinil. Leti’ le je’el ba’ax k tukultmaj k beetik: k ts’áak u páajtalil u meyajo’ob yéetel tak u páajtalil u suuto’ob tu lu’umo’ob, ba’ale’ yaan k ilik ka páatak xan u yantal meyajo’ob ti’ob te’elo’. Noj páajtalil ti’al máaxo’ob yano’ob weye’ walkila’, chéen ba’ax táan k beetike’ ka yanak tsoolil ichil u bin u yokolo’ob te’e lu’uma’.