Ch’a’ab u moots Red de Acompañamiento ti’al ko’olel ku meyaj tu noj kaajil Jo’ ti’al u beeta’al uláak’ jump’éel tu kaajil Saki’, ba’ale’ le je’ela’ yaan u meyaj xan ich maaya t’aan, ti’al beyo’ u páajtal u paklan kaláantikubáaj ko’olel ka’alikil u xíimbal yóok’ol bej.
Meyaj ku beeta’al tu lu’umil Yucatáne’, jo’olbesa’an tumen x-áaktibiistáa Milka Abril Rodríguez; leti’e’ tu je’ek’abtaj u múuch’il Facebook yéetel WhatsApp ti’al u páajtal u ts’áak k’ajóoltbil tumen máaxo’ob ku táakpajalo’obe’, ba’ax bejil ku biinsiko’ob, ti’al beyo’ u yu’ubal táan u láak’inta’alo’ob kex ich kaaj ku máano’ob.
Beey túuno’, wa ku yantal máax ku yu’ubik saajakile’ ku páajtal u ya’alik te’e múuch’o’obo’, ti’al beyo’ máaxo’ob naats’ yaniko’ob ti’e’ je’el u yáantajo’obe’, tak kéen k’ujsa’ak tu’ux ku bin.
U tuukulil múuch’meyaje’ síij tu péetlu’umil Veracruz tu ja’abil 2019, tumen múuch’kabilo’obe’ tu ch’a’ajo’ob le tuukula’ ti’al u paklan kaláantikubáajo’ob. Milkae’ ku ya’alike’, yéetel meyaj ku beetiko’obe’, kex yaan ko’olel ts’o’ok u yáak’abtal kéen jóok’ok tu meyaje’, yaan máax kaláantik u bin.
Yóok’lal utsil ba’alo’ob jok’a’an ti’ le meyaja’, beeta’ab túun uláak’ jump’éel tu kaajil Saki’. Tu yóok’lale’, Candelaria May, máax jo’olbesik u kúuchil Centro Cultural y de Derechos Humanos “Casa Colibrí”, tu ya’alaj te’e kaajo’, yaan ko’olel u ya’almaj ku ch’a’apachta’al kéen xíimbalnak ich kaaj.
“Tch’a’aj u t’aanil yéetel tjets’aje’ yaan kbeetik u múuch’il WhatsApp ti’al u kaláanta’al ko’olel”, tu ya’alaj. Ti’al u táakpajal máak ichile’, ku k’áata’al jump’éel u yoochel le ko’olelo’, ti’al u yojéelta’al máaxo’ob táaka’ani’.
“Meyaj táan u beeta’ale’, ku chíikbesik ko’olele’ táan u jeel líik’ilo’ob, táan kpaklan ilikbáaj yéetel táan kláak’intikbáaj”, tu ya’alaj. Yóok’lal túun le meyaja’, te’e múuch’il ts’o’ok u beeta’alo’ chéen ich maaya kun úuchul t’aani’, tumen maaya ko’olel kun jo’olbesik xan.
“Táan kjeel ts’íibtik k’ajla’ay yaan te’e lak’ina’. Táan kch’a’ak u moots meyaj beeta’al ichil Red de Acompañamiento de Mérida, máax yéetel táan kmúul meyaj, ti’al xan u yila’al ka yanak jump’éel Centro Cultural y de Derechos Humanos ‘Casa Colibrí’, ti’ tuláakal méek’tankaajo’ob, ti’al u yutsil ko’olel”, tu ya’alaj.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
