U mola’ayil Instituto Nacional de Antropología e Historia (INAH) ma’ tu éejentaj ba’ax táan u k’áata’al ka’ach tumen u kajnáalilo’ob Cobái’. Leti’obe’ u k’áato’ob ka’ach ka p’áatak tu k’abo’ob le úuchben kaajo’, ti’al beyo’ u k’uchul yiknalo’ob utsil ba’ax ku taal tu yóok’lal. Mola’ay túune’ tu sutaj t’aan ti’ob.
Úuchik túun u yantal uláak’ jump’éel múuch’tambal ichil jo’olpóopo’ob yéetel éejidatario’ob le sábado máanika’, Fausto May Cen, u jo’olpóopil le éejidoa’ tu ya’alaje’ táan u páa’tiko’ob ka núuka’ak ti’ob wa ba’ax yóok’lal ba’ax tu k’áatajo’ob, tumen úuchben kaaje’ ti’ p’aatal ichil u k’áaxo’obi’.
También te puede interesar: INAH rechaza propuesta de ejidatarios de Cobá
Tu ya’alaje’, maanal 50 ja’abo’ob jo’op’ok u meyaj úuchben kaaj, ba’ale’ mix jump’íit ti’ le tojol ku bo’ota’al tumen máaxo’ob ku k’uchul xíimbal ku k’uchul yiknalo’obi’, kex tumen kaaje’ ti’ yaan ichil u k’áaxo’obe’, le beetik tu k’áatajo’ob ka p’a’atak ti’ob, ti’al u meyajtiko’ob. Tu jeele’ INAHe’ tu sutaj t’aan ti’ob, ba’ale’ óoxp’éel nojba’al ku ya’alal ti’ob.
Yáaxe’: u ts’a’abal ti’ le kaajo’ u 5% ti’ le tojol ku yokolo’; u ka’ap’éelile’ u beeta’al jump’éel kúuchil e’esajil, ba’ale’ taak’in kun okol tu yóok’lale’ u ti’al éejido xan; u ts’ooke’ leti’ u beeta’al meyajo’ob uts u ti’al kaaj.
May Cen tu ya’alaje’ u jo’olpóopilo’ob Méxicoe’ tu ya’alajo’ob yaan u k’ujsiko’ob tak tu’ux kun k’a’abéetchajal ba’ax táan u k’áatiko’ob, ti’al u p’a’atal tu k’ab le éejidoo’ le úuchben kaaja’, ba’ale’ éejidatario’obe’ yaan u tukultiko’ob t’aan táan u su’utul ti’ob.
Wa tumen u ya’abil ma’ táan u éejentik ba’ax ku ya’alal ti’obe’, yaan u tokiko’ob u kúuchilo’ob meyaj u yúuchben kaajil Cobá: “ti’ ju’uno’ob yaan to’one’ ku je’ets’ele’, úuchben kaaje’ ti’ yaan ichil k k’áaxo’ob k ti’al, le 268 ektareaso’obo’ ma’ táan u páajtal k ch’a’ak k meyajtej”.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
