Tu jo’oloj jump’éel k’iin beeta’ak u jejeláasil líik’saj t’aan tumen mina’an k’a’anan ba’al ti’al u yúuchul kuxtal, je’el bix u xo’ot’ol sáasil yéetel óotsilil yaan Cubae’, sáaschaj ti’ La Habana ba’ale’ buulul yéetel kaanan kaajo’ob, ts’o’okole’ internet moobile’ xot’a’abij.
U jala’achil le lu’umo’, Miguel Díaz-Canel, chíikpaj ti’ u máaben cha’anil le noj lu’umo’, ts’o’oke’ láak’inta’ab tumen u yéet meyajo’obe’ ti’al u ya’alike’, ba’ax táan u yúuchule’, le u yaktáantikubáaj kaaj yéetel jo’olpóopo’obe’, jump’éel ba’al táan u beeta’al tumen Estados Unidos ti’al u t’aan k’aas yóok’al u meyaj. Le o’olale’ yanchaj xíimbalil líik’saj t’aan, ts’o’oke’ ma’ suuk u yila’al ba’al beya’, tumen yanchaj máaxo’ob macha’ab ti’al k’albil, okolta’ab kúuchilo’ob koonol yéetel k’askúunta’ab u kis buuts’ilo’ob kanan kaaj.
También te puede interesar: Cuba amanece con control policial y sin internet móvil
"U chokoj kíinsa’al u pool kaaj… le táan u beeta’al ti’ reedes sosiaalese’, chíikpaj ti’ tuláakal ba’ax úuch jo’oljeak, ma’ wáaj, beey úuchik u k’áatchi’ibtik Díaz-Canel ka’aj t’aanajij. “Táan k ilike’, ti’ tuláakal le ts’ook p’iisk’iinilo’oba’ ya’abchaj jela’an t’aan ku beeta’al yóok’lal Cuba ti’ reedes sosiiales, tumen yanchaj jejeláas múuch’o’ob, ti’al u líik’sa’al t’aan yóok’lal talamilo’ob táan k máansik te’e k’iino’oba’, tumen beey u beeta’al ba’alo’ob beya’: ku kaxta’al u péeksa’al u yóol kaaj ti’al u yilik ma’ ki’imak u yóol, ma’ chuka’an ba’al u ti’al, chéen ba’axe’ beyo’, ikil u báaxta’al u tuukul yéetel ba’ax ku yu’ubik”.
Kex tumen jach táaj chokoj u yooxole’, yanchaj ya’abach máako’ob jóok’o’ob yóok’ol bej, tu taal u chíinil k’iin le domingo máaniko’, ti’ u noj kaajil le lu’umo’, tu jáalik u noj bejil jáal ja’, ts’o’oke’ máano’ob xan ichil u múuch’kajtalil Centro Habana, tak Prado. Máaxo’ob jóok’ ti’al u líik’sik u t’aane’ chéne beey úuchik u beetiko’ob, ma’ tu ch’a’ajo’ob u t’aanil mix ba’al, ba’ale’ jujump’íitil úuchik u bin u ch’a’ak u muuk’o’ob, ikil ya’abchajo’ob, beey ts’íibta’ab tumen The Associated Press.
Beyxan yanchaj líik’saj t’aan beeta’ab San Antonio de los Baños, uláak’ jump’éel kaaj ti’ le lu’umo’. Beey túuno’, jo’olpóopo’obe’ tu ya’alajo’ob oochelo’ob jóok’sa’ab tu’ux ku chíikbesa’al walk’esa’an u kis buuts’ilo’ob kanan kaaje’, ma’ tuusili’.
Beyxan, yanchaj ka’atúul u ajts’íib péektsilo’ob Ap loobilta’abo’ob. Máaxo’ob táakmuk’tik óofisialiismoe’ jóok’o’ob ti’al u xachkubáaj u yilko’ob u xu’ulsiko’ob líik’saj t’aan ku beeta’al, ba’ale’ tu k’askúuntajo’ob u nu’ukul meyaj máax ku táabsaj, beyxan aj kanan kaajo’obe’ tu loxajo’ob tu ni’ yéetel tu yich juntúul j ch’a’a oochel. Walkila’ oksa’an tu kúuchil ts’akyaj ba’ale’ ma’ sajbe’entsil yanik u kuxtali’.
Jala’ach Díaz-Canele’ tu ya’alaj ma tuláakal máaxo’ob ku líik’sik u t’aano’ob “jach kúulpach tuukulo’obi’, mix xan táan u beetiko’ob u tajan k’aasil ba’ale’”, chéen bin máako’ob “ma’ ki’imak u yóolo’obi’”.
Yanchaj máaxo’ob tu líik’saj u t’aano’ob tumen táan u k’áatiko’ob ka k’e’exek bix u meyaj jala’ach, beyxan ka yanak u jejeláasil ba’al ti’a jaantbil, ts’aako’ob, ka je’ets’ek jump’éelili’ u tojol ba’ax ku ko’onol yéetel u ch’éenel u xo’ot’ol sáasil mantats’.
Jo’oljeak lunese’, ti’ ya’abach u bejil’ob le noj kaajo’ sáaschaj yéetel ya’abach ajkanan kaajo’ob. Yaan tu’uxe’, tu yáak’abil domingo ka káaj u ts’a’abal u yuumil kanan.
Ti’al le domingo túuno’, Internet moobile’ xot’a’abij, ts’o’okole’ ma’ xan táan u meyaj daatosi’, wa mantats’ u xóot’ol.
Tu lu’umil Cubae’ ts’o’ok jump’éel ja’ab yéetel uláak’ táan chúumuk káajak u yantal talamilo’ob yóok’lal taak’in, ba’ale’ le je’elo’ úuch tumen yanchaj u je’elsa’al u beea’al u suut taak’in tu yóok’lal u pak’be’en k’oja’anil coronavirus, yéetel tumen yaan si’ipil jets’a’ab uanj u bo’otal tumen Estados Unidos, ts’o’okole’ jach ya’abachaj úuchik u máan jala’ach Donald Trump, te’e k’inako’obe’, ts’o’okole’ tak walkila’ ma’ jelbesa’ak tumen u jala’achil le k’iino’oba’.
Chokojchaj ba’al tumen jach tu beetaj ooxol, ts’o’okole’ chochobkil u páa’ta’al ba’al, mina’an ba’ax k’a’abéet u yantal ti’ kaaj, beyxan ma’ chuka’an nu’ukulo’ob ti’al manbil ti’ kúuchilo’ob koonol ts’o’okole’ mina’an xan ts’aako’ob. U náajal taak’in le lu’umo’ éem 11 por siiento, tu ja’abil 2020.
Ka’alikile’, te’e ts’ook p’isk’iinilo’oba’, ikil táan u ka’a piimtal Covid-19e’, káaj u chíikpajal óoli’ 7 mil u túul máak ku k’oja’antal sáansamal, le beetik xane’, ya’abchaj máax ku kíimil tu yóok’lal.
U kaajil Matanzase’ jump’éel ti’ le lu’umo’ob tu’ux asab talam yanik ba’al, tu’ux jach ta’aytak u p’áatal ma’ táan u páajtal u ts’aatáanta’al kaaj tu yóok’lal. Tu noj kaajil La Habanae’ ma’ jach táaj k’i’itpajak tuka’atéen le k’oja’anila’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
