Tu puksi’ik’al cháaltun lu’um yaan tu lu’umil Yucatáne’, kaja’an ba’alche’ob ma’ mantats’ u yila’al tumen máaki’. Beey u yúuchul yéetel Sak kay (Typhliasina pearsei), juntúul kay sijil te’e lu’uma’, séeba’an u k’ajóolta’al tumen mina’an u yich.
Sak kaye’ sajbe’entsil yanik u kuxtal tumen mantats’ u kaskúunsa’al tu’ux ja’ tu’ux kaja’an, je’el bix ts’ono’oto’ob, le beetike’ sajbe’entsil yaniko’ob, beey úuchik u ya’alik u jka’ansajil siiensia, Alfredo Gallardo Torres.
También te puede interesar: La Dama Blanca, pez endémico de Yucatán amenazado por la contaminación
Ichil u yáaktunil Balankanche’ ka’aj yáax ila’ab -tu’ux ts’o’ok u sa’atal walkila’- sak kay, juntúul ba’alche’ ma’ táan u yantal ti’ ch’óoch’ ja’, chéen ti’ áaktun wa ts’ono’ot ku kuxtal, ts’o’okole’ ma’ tsaj wa taam u ja’ili’. Mejentak le kayo’oba’, ma’ táan u chukik 10 cm, ts’o’okole’ mina’an u yich.
Tu lu’umil Yucatáne’, ka’aj yáax ila’abe’ ma’ taam u ja’ili’. Quintana Rooe’, tu’ux jela’an áaktuno’ob yaan ti’ le yano’ob te’e yáax lu’umo’, ila’an tak tu’ux yaan u taamil 70 metros. Ku jaantik troglobios wíinkilalo’ob, ts’o’okole’ ti’al u kaxtike’ ku k’a’abéetkunsik uláak’ ba’alo’ob je’el bix u ni’ yéetel u yúuts’benajil.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
