Especial: Menos azúcar
Jach paal Alejandro ka’aj káaj u yuk’ik refreeskóo, 7 u ja’abil ba’ale’ leti’e’ ts’o’okili’ u káajal u bin u man u yo’och “cheeskóo” yiknal ma Mari, juntúul x ts’íik ko’olel, je’el bix u k’a’ajsiko’. Ka’alikil u bine’, ku k’o’ok’olik éenbase tu píix. Beey úuchik u kanik ti’ u yuum yéetel ti’ u na’, suukchaj ti’, tumen u yojel ma’ táan u páajtal u p’áatal mina’an refreskóo kéen janak.
Walkila’, maanal 30 u ja’abile’ mantats’ u kaxtikubáaj ti’al u ch’éenel u yuk’ik ch’ujuk ba’al, tumen u yojel ma’ uts ti’al u toj óolali’, tumen máanja’an u polokil ts’o’okole’ yaan uláak’ k’oja’anilo’ob ti’. “Jach táaj ki’, ba’ale’ jach ma’ patali’”.
Jump’éel ba’al beetik u k’oja’antal máak ti’ diáabetis yéetel polokil tu péetlu’umil Yucatáne’ leti’ u seen u’uk’ul ch’ujuk ba’al, ts’o’okole’ 47 por siiento máanja’an u promeedyoil wa ku ke’etel yéetel uláak’ u péetlu’umilo’ob México, beey a’alab tumen Paulina Magaña, máax jo’olbesik u múuch’kabil Salud Alimentaria de El Poder del Consumidor.
También te puede interesar: Consumo de bebidas azucaradas en Yucatán rebasa media en 47 por ciento
Ichil jayp’éel ba’alob xak’alta’an tumen múuch’kabile’, tu kaxtaj u mola’ayil Bepensa ku ya’alike’, juntúul yukatekoile’ ku yuk’ik kex 240 u liitrosil refreeskóo, ka’alikil 163 liitros u promedyoil juntúul mexikanoil. Bepensae’ jump’éel mola’ay ku beetik, ku konik yéetel ku t’oxik 35 u p’éel u jejeláasil refreskóos yéetel ma’ karbonatadil uk’be’en ba’alo’obi’.
Paulina Magañae’ tu ya’alaje’, talamilo’ob yaan tumen seen polok máak, wa máanja’an u polokil yéetel xan diabeetise’ jach nuup’el yéetel u seen u’uk’ul ch’ujuk ba’al wa refreskóos, ba’ale’ le je’ela’ óoli’ beey u yúuchul ti’ tuláakal u noj lu’umil México.
Yóok’lal u k’oja’anil diaabetis tu lu’umil Yucatáne’, x xak’al xooke’ tu ya’alaj ojéela’an u promeedyoile’ 10.7 por siiento, ba’ale’ u promeedyoil ichil tuláakal Méxicoe’ xoka’an 10.3 por siientoil; óol ka’anal yaan xan. Uláak’ ba’ale’, leti’ polokil máanja’an ich nukuch máak tumen Yucatáne’ 44 por siientoil ti’ leti’obe’ máanja’an u aalil, ba’ale’ ichil u noj lu’umil Méxicoe’ 33 por siientoil u promeedyoil.
Ba’ax talamilo’ob ku taasik
U seen u’uk’ul refreskoe’ ku beetik u seen máan u aalil máak tumen kex chéen jump’íit ch’ujuk ba’al ka u’uk’uke’ ku beetik u ya’abtal u 60 por siientoil u páajtalil u seen poloktal mejen paalal. Beyxan, u yu’uk’ul refresko sáansamale’ 26 por siientoil u ya’abkunsik u páajtalil u tsa’aysik diabetis, yéetel ojéela’an xan yaan ba’al u yil yéetel k’oja’anilo’ob ku tsa’ayal tu puksi’ik’al máak.
Ba’axten jach ya’ab u yu’uk’ul
Paulina Magaña ku ya’alike’, láayli’ u seen k’oja’anta’al máak tumen refreskose’ láayli’ séeba’an u páajtal u jáanjan ma’anal tumen kaaj, suuka’an u yu’uk’ul yéetel óoli’ je’el tu’uxak ku k’a’ayta’al, ts’o’okole’ ch’ujuk u guustóo; kéen u’uk’uk juntéene’, ya’abach ba’al ku beetik ti’ u wíinkilal máak.
Beyxan, ti’ mejen kaajo’obe’ mina’an uk’be’en ja’ ti’ kaaj, wa talam u kaxta’al, le beetik ya’abach máake’ ku kaxtik uláak’ ba’al ti’al u yuk’ej, je’el bix refreskos. Uláak’ ba’ale’, mola’ayob konik ch’ujuk ba’ale’ nuup’ulo’ob meyaj yéetel u jo’olpóopil le kaajo’obo’, le beetike’ yaan ba’alo’ob beetik ka éejenta’ak ba’al kex ma’ jach no’oja’an ti’ kaaji’.
Ba’ax ku beeta’al u ti’al
U ta’ak’al ju’un tu bak’pachi refreskos ti’al u ya’alal ba’axten ma’ jach patal u yuk’ule’ noj ba’al, tumen ichil tuláakal u lu’umil Latinoamérica yaan k’a’anan ba’al ts’o’ok u k’éexel tumen, ba’ale’ táan u binetik u yantal uláak’ a’almajt’aan ti’al u no’ojachajal ti’ kaaj.
Paulina Magaña tu ya’alaj xane’, k’a’anan u séeb beeta’al k’eexilo’ob ti’ bix u tséentikubáaj kaaj; ma’ unaj u yantal ya’abach ch’ujuk ba’al ti’al uk’bil ti’ kaaj wa mina’an utsil ba’al ti’al u jaanta’al.
Ich Alianza por la Salud Alimentariae’, táaka’an jejeláas múuch’kabilo’ob, je’el bix El Poder del Consumidor. Leti’obe’ tu ts’áajo’ob k’ajóoltbil jump’éel nu’ukbesaj ku k’aaba’tik: Nuestros niños son primero, tu’ux ku k’áata’al ti’ jo’olpóopo’obe’ ma’ u cha’abal u ko’onol chatarráa ba’alo’ob ti’ najilo’ob xook yéetel ka tse’elek k’a’aytajilo’ob ku beeta’al tu táan mejen paalal, tu lu’umil México.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
