U yantal tsoolil k’a’abéet ti’al u yojéelta’al ba’axo’ob talamil táan u máansiko’ob x k’ooso’ob, wa ko’olelo’ob ku meyajo’ob ich naje’, k’a’anan tumen yéetele’ yaan u páajtal u k’áata’al ti’ jo’olpóopo’obe’ ka tsikbalta’ak tuláakal ba’ax k’a’abéet ti’al u yutsil yantalo’ob, beey tu ya’alaj Raquel Aguilera Troncoso, máax jo’olbesik Jade Propuestas Sociales y Alternativas al Desarrollo, A.C., múuch’kabil táan u jo’olbesik u tsoolil 362 ko’olel ts’o’ok u yóotik táakpajal, yéetel tu’ux ts’o’ok u yila’ale’, u 80 por siientoile’ mina’an u nu’ukbesajil kanan táakmuk’tiko’ob.
“Ya’abach meyaj táan u binetik ti’al u béeytal u chíimpolta’al je’el bix unaje’: meyaj”, beey tu ya’alaj Norma Palacios Trabamala, máax beetik u séecretariail jéeneral ich Sindicato Nacional de Trabajadores y Trabajadoras del Hogar (SINACTRAHO); meyaje’ ma’ táan u chíimpolta’al meyaj je’el bix unaje’, tu lu’umil Yucatáne’ ojéela’an u 97 por siientoil ko’olel ku meyaj ich naje’ mina’an u mokt’aanil meyaj táakmuk’tik páajtalilo’ob unaj u yantal ti’, ts’o’okole’ u 80 por siientoile’ mina’an u nu’ukbesajil kanan u ti’alo’ob, ts’o’okole’ ti’ máaxo’ob yane’ ma’ u meyaj ts’áak ti’obi’, yaan ti’ob tumen yaan u láak’o’ob ts’áak ti’; ti’ le 362 u túul ko’olel k’áatchibta’abe’, chéen ti’ kantúul yaan u nu’ukbesajil kanan.
También te puede intersar: Sin seguridad social, 80 por ciento de las mujeres trabajadoras del hogar en Mérida
Beey túuno’, leti’obe’ mina’an tu’ux u yojéeltiko’ob ba’al k’a’anan u ti’alo’ob, mix nu’ukbesajo’ob beeta’al u ti’alo’ob, ts’o’okole’ le je’elo’obo’ talamo’ob ku páa’tiko’ob je’el u páajtal u séeb ts’aatáanta’al yéetel tsoolil táan u beeta’al, “tsoolile’ jach k’a’anan, ts’o’okole’ je’el u yáantiko’ob ti’al k múul meyaj […] Ku ye’esik bix yanik u kuxtal k-éet ko’olelil”.
Beyxan ku tukultike’, k’a’anan u beeta’al meyaj ti’al u chíimpolta’al páajtalilo’ob, le beetik najmal u beeta’al le tsoolila’, ti’al u yojéelta’al bix yaniko’ob. Ku tukultike’, yáax ba’ax unaj u yúuchule’ leti’ u ts’a’abal ojéeltibil ti’ x meyajo’ob, ba’ale’ beyxan ti’ máaxo’ob ts’áak meyaje’, ba’axo’ob páajtalil unaj u yantal ti’ob, je’el bix u ts’a’abal u nu’ukbesajil u kanantáalo’ob ba’ale’ beyxan u ts’a’abal u yojéelto’ob tu’ux mola’ayil unaj u bino’ob kéen yanak wa ba’ax talamil ti’ u meyajo’ob.
Te’e ja’ab ku taala’, ku páa’tik ka béeyak u beeta’al meyajo’ob ti’al u yutsil ko’olel, tu’ux ka táakbesa’ak tsikbalo’ob k’a’anan ti’al u chíimpolta’al u páajtalilo’ob, le beetik ku k’áatik ti’ yukatekail ko’olele’ ka u táakbesubáajo’ob ti’ le múuch’kabilo’ ti’al u yáanta’alo’ob kéen k’a’abéetchajak.
Makieze Medina, máax jo’olbesik jeeneróo yéetel meyaj ichil u mola’ayil Instituto de Liderazgo Simone de Beauvoir, ku tsikbaltik u yantal le tsoolil tu noj kaajil Jo’a’ “k’a’anan tumen ku ye’esik ba’ax ku páajtal u beeta’al ti’ uláak’ kaajo’ob wa péetlu’umo’ob” le beetik ku k’áatik ti’ jo’olpóopo’obe’ ka ch’a’anukta’ak bix u beeta’al ti’al u ya’abkúunsa’al le meyaja’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
