23 u ja’abil Minerva, u taataobe’ mantats’ ku meyajo’ob ti’ u kúuchil koonol, le beetike’, ma’ jach kaláanta’abi’, ba’ale’ walkila’ táan u beeta’al. Ka j t’a’an u yuumo’ob ti’al u ya’alal ti’ob loxa’ab u paalil tumen u núup, tumen ba’atelnajo’ob úuchik u ya’alik ma’ táan u yóotik u yantal ba’al u yil yéetele’, leti’obe’ ma’ kula’ano’obi’.
"Tin tukultaj chéen je’ex suukil u ya’alike’, tumen k che’ejtik, ba’ale’ le k’iin je’elo’ ma’ patal in wu’uyikimbáaji’, tanaj yano’on”, tu tsikbaltaj kex ta’aytak u yok’tik. Tu lajaj, tu pulaj te’e sofajo’ ka tu síil u nook’, ba’ale’ jach ta’aytak u beetik u yóol ti’e’, ka’aj líik’e’, ka’aj binij. Chéen beyo’, mix tu k’áataj ka sa’atbesa’ak u si’ipili’.
Fiscalía General del Estado de Campeche (FGECAM), ku ya’alike’, ichil enero tak octubre ti’ le ja’aba’, ts’o’ok u yantal mil 602 u p’éel xaak’al ti’al u yojéelta’al bix úuchik u loobilta’al ko’olel.
También te puede interesar: El trauma de vivir violencia de género desde el noviazgo
Bejla’e’, Minervae’ láayli’ kuxa’an ich saajkilil; kex beyo’, ku tukultik ma’ tuláakal xiib beyo’, ba’ale’ u yojel ma’ chéen ch’a’abil u ka’a yantal yéetel wa máax, tumen je’el ba’axak ka beeta’al ti’al u ye’esa’al yaabilaj ti’e’ ku beetik u k’a’ajal ti’ le ka loobilta’abo’. Ts’o’okole’ ma’ takpoolnaji’ tumen sajakchaj ti’ u yuumo’obi’.
Tu ya’alaj leti’e’, tak tu ts’o’okbal u ja’abil 2020 ka tu beetaj u takpoolil, ba’ale’ tak walkila’ mix ba’al péeknaki’; kex beyo’ ku tsolxikinta’al yéetel ku yáanta’al tumen u múuch’il ko’olel k’áatik ka yanak kéet kuxtal ti’al tuláakal.
Walkila’, Minervae’ ku jóok’ol tu bejilo’ob noj kaaj ti’al u líik’sik u t’aan, ti’al u ye’esik yaan u muuk’; yaan boonilpak’ u beetmaj, yaan kúuchilo’ob u k’askúuntmaj; ma’ jach ki’imak u yóol yóok’lal le je’elo’, ba’ale’ tuláakal máak ku jóok’sik u k’uuxil u yóol le bix ku páajtale’.
Ichil u yóox jaats óoxp’éel winalo’ob ti’ u ja’abil 2021e’, Instituto de la Mujer del Estado de Campeche (IMEC) ts’o’ok u yáantik 2 mil 831 u túul ko’olel yéetel xiib ku loobilta’al; u jach ya’abil loobilaj ku beeta’ale’, leti’e’ kéen oksa’ak saajkil tumen xoka’ab mil 787 áantajil ts’a’abij; paach ti’ le je’elo’ ti’ yaan kéen lo’oxok máak, tumen yanchaj 774 yéetel tu ts’ooke’ kéen to’okok u ba’alumbáaj, tumen yanchaj 270 áantajil.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
