“Tu ya’alajten ka bin in ts’o’oks u xookil primaria, tumen ma’ táan u na’atiken”, ku tsikbaltik Matea Caamal May, juntúul maaya ko’olel tu beetaj takpool tu táan Fiscalía General del Estado (FGE) tumen unaj u xak’alta’al wa yaan ba’ax ma’ no’ojan úuchik u beetik tu meyaj Emmanuel Gutiérrez García, máax jo’olbesik u najil ts’akyaj ISSSTE tu noj kaajil Chetumal, beyxan yóok’ol x sosial meyajnáal, tumen péech’óolta’ab chéen tumen maasewal ko’olel yéetel ma’ táan u t’anik káastelan.
Fiscalíae’ tu káajsaj u beetik xaak’al meyaj ichil u ju’unil FGE/QROO/OPB/11/6201/2021 ti’al u yila’al wa beeta’ab péech’óolal yéetel ma’ no’ojan meyajnaj u j jo’olbesajil u najil ts’akyaj ISSSTE; le beetik xane’ Comisión de los Derechos Humanos del Estado táan xan u ts’aatáantik tuláakal ba’ax ku yúuchul yéetel le tak poola’, ts’o’okole’ tu máansaj tu k’ab Comisión Nacional de los Derechos Humanos (CNDH), tumen leti’ u nojochil ichil tuláakal México.
Matea Caamal May, síij tu kaajil Dzulá, Felipe Carrillo Puerto. Leti’e’ tu k’áataj ka ts’a’abak juriidikóo áantaj tumen Colectivo Femenil Xtabay Quintana Roo, tu jo’oloj ka’ap’éel p’iis k’iin yanak u bin tu kúuchil ISSSTE Chetumal.
También te puede interesar: Denuncian a director del ISSSTE Chetumal por discriminar a mujer maya
U sueegra Mateae’, xunáan Medarda Ake Chuc, oksa’ab te’e kúuchil ts’akyajo’, ba’ale’ le viernes máaniko’, Emmanuel Ángel Gutiérrez García tu ya’alaj ti’e’ ts’o’ok u bin u jóok’sa’al tumen mina’an u ts’aak ti’ le ba’ax tsaayal ti’o’. Le beetik túune’, u láak’o’obe’ tu k’áatjao’ob ka yanak u biinsa’al tu kaajal, ti’al u kaláanta’al je’el bix unaj tu yotoche’, ba’ale’ Chetumale’ tu núukaje’ mix ba’al yaan u beeto’ob leti’ob, tumen unaj u beeta’al tumen u najil ts’akyaj Felipe Carrillo Puerto ti’al u yila’al wa yaan áambulansya ka u biins tu yotoch.
Matea Caamal ku tsikbaltike’ yanchaj u ka’a bin t’aan yéetel Guitérrez García, ti’al u much k’áatik ti’ ka u káajs u beet u péekil u biinsa’al u suegrao’, ba’ale’ a’alab ti’e’ tak lunes kéen béeyak u beetik, ba’ale’ ichil u t’aane’ tu ya’alaj ka bin xi’ik “u ts’o’oks u xookil primaria tumen ma’ bin táan na’atik”.
“Sa ba’ax bin kin wa’alik, unaj bin in biinsik wa máax ka bin u beet u suutt’anil ba’ax kin wa’alik, ba’ale’ tene’ yaachaj tin wóol, su’ublakchajen yóok’lal in ch’i’ibalil, yéetel ma’ tin kaxtaj ba’al in beetej, tumen ma’ ti’ teen yaan u k’aasil beey ma’ in wojel in t’aan káastelano’, tumen tin kaajale’, maaya ku t’a’anal”, tu tsikbaltaj.
Le beetike’, Caamal Maye’ bin u beet tak pool tu táan Comisión de Derechos Humanos te’e péetlu’umo’ ti’al u ya’alik ba’ax úuch yéetel máax jo’olbesik le najil ts’akyajo’, beyxan máax beetik u sosial meyajnáalil. Le beetike’, j jo’olbesaj kúuchile’ tu yóotaj u yoks saajkil ti’ le baatsilo’ tumen, kex tu ya’alaj ts’o’ok u yantal le áambulansya k’a’abéeto’, tu ya’alaje’ yaan u yantal u páa’tiko’ob uláak’ k’iino’ob.
K’a’anan u yojéelta’al tuka’atéene’, a’almajt’aane’ ku ts’áak u si’ipil máax ku péech’óolal wa máax ku jatsik uláak’ máak yóok’lal u ch’i’ibalil. Je’el u k’a’alal máak ichil ka’ap’éel tak kamp’éel ja’abe’, wa je’el u yantal u meyaj máak ichil 100 tak 200 k’iino’ob ti’al u yutsil le kaajo’, wa ma’e’, ku ts’a’abal u muultail yóok’ol 100 wa 200 k’iino’ob. Beyxan, si’ipil u beeta’al ba’al ma’ unaj ichil u meyaj máaki’, tu’ux je’el u je’ets’el u k’a’alal máak tak óoxp’éel ja’ab.
Edición: Ana Ordaz
