Chéen jo’olajun kúuchkabalo’ob, ichil tuláakal u noj lu’umil México, pak’ik yéetel meyajtik ixil. Yóok’lale’, Secretaría de Desarrollo Rural de Yucatán (Seder) tu káajsaj jump’éel nu’ukbesaj ti’al u jeel tóoch’ta’al le meyajila’, lik’ul u winalil noviembre ti’ u ja’abil 2021.
Jach p’áat ma’ ko’oj u ko’onol ka’achij, ts’o’okole’ máaxo’ob meyajtike’ ma’ táan u ch’ebik u pak’iko’ob ixil, le beetike’ káaj u pa’ak’al u jeel ba’alo’ob. Le beetike’, mola’aye’ náats’ yiknal le kolnáalo’obo’ yéetel u Ayuntamientoil le kaajo’, ti’al u kaxtik ka yanak múul meyaj, ti’al ma’ u ch’éenel u pa’ak’al ixil te’e baantao’.
“TS’o’ok u máan ja’ab káajak u tsikbalta’al u ka’a tóoch’ta’al ixil, ba’ale’ tak walkil úuchik u péek ba’al ti’al ka béeyak”, tu tsikbaltaj José Manuel Bolio García, máax jo’olbesik u mola’ayil Seder, tu súutukil úuchik u ts’a’abal k’ajóoltbil u cha’anil Tacocardia-Festival del taco y la Chela Artesanal.
Le cha’anilo’ yaan u beeta’al tu k’iinilo’ob 1, 2 yéetel 3 ti’ abril. Yaan u jach péektsilta’al ixil yéetel u jejeláasil bix u jaanta’al wa u beeta’al; béeychaj u beeta’al tumen múuch’ meyaj Seder yéetel Secretaría de Fomento Turístico (Sefotur), máaxo’ob tu k’a’aytajo’obe’, u ja’abil 2022e’ chíimpolta’ab beey u ja’abil janabe’enbal.
También te puede interesar: Cebollitas de Ixil, cultivo local en rescate
Ikil túun ts’o’ok u jach péektsila’al u ko’onol ixil ti’ jejeláas kúuchilo’ob yéetel tumen ts’o’ok u beeta’al múuch’tambalo’ob yéetel máaxo’ob pak’ik ti’al ma’ u ch’éenel u beeta’ale’, walkila’, ku ko’onol u kiiloil ixil a 70 pesos, ba’ale’, kex beyo’, ma’ táan u chukik ba’al ti’al u yutsil máaxo’ob meyajtik te’e kaajo’, le beetike’, táan xan u kaxta’al ka na’akak u tojol.
Bolio García tu ya’alaje’, kéen pa’ak’ak ixil yaanal tu’uxe’, kéen jóok’oke’ yaanal bix xan u guustóo yéetel bix u jóok’ol.
“Ixile’ yaan jump’éelili’ bix u ki’il, leti’ beetik u jach chíikpajal ti’ u jeelo’obo’. Le beetike’ táan u kaxta’al u kaláanta’al, ti’al ma’ u sa’atal yéetel ma’ u ch’éejel”, tu tsikbaltaj.
Kéen jo’ochok ixilo’obe’, ku jóok’sa’al ichil 3.5-4 u tooneladasil, juntéen ichil jump’éel ja’ab. Ku pa’ak’al ti’al noviembre wa diciembre, ts’o’okole’ ku jocha’al ti’al mayo, “to’one’ kk’áat ka ya’abak u pa’ak’al tumen je’el u yantal ya’abach baatsilo’ob je’el u jóok’sik uts u ti’alo’ob tu kaajil Ixil”, tu tsikbaltaj Bolio García.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
