Ka’alikil u máan k’iine’, tene’ kin jach pa’atik u k’uchul jueves, tumen leti’ u k’iinil u jóok’smaj ti’al “takitoos”. Yóok’lal talamilo’ob tu máansaj kaaj ti’al u náajaltik taak’ine’, yanchaj kjeel tukultik bix kseenáar, tumen ka’ache’ kjóok’ol janal kex ka’atéen wa óoxtéen ichil jump’éel p’isk’iin, wa kk’áatik ba’al ti’al kjaantej, ba’ale’ p’áate’ chéen ti’al jueves kk’áatik takóos, tumen tak Emiliae’ ts’o’ok u jo’op’ol u jaantik uláak’ ba’alob, tumen jach ku jaantik bak’, je’ex in maama yéetel teene’.
U k’áata’al takóos ti’al u seenar jaytúul láak’tsilo’obe’ ma’ táan u máan ti’ 170 pesos, ba’ale’ k’a’abéet xan u yila’al tu’ux ku k’áata’al. Yaan tu’ux maas ko’oj. Tu k’iinil óoxp’éel meyaj yaan ten ka’ache’, béeychaj u bo’otik tak 50 pesos yóok’lal jump’éel taakóo, “Tacobar” yaan yóok’ol u bejil 59, le beetik beey u tojolo’, ba’ale’ jach táaj ki’ xan. Ts’a’aban u keesoil, tep’a’an u bak’el páastor yéetel u waajil, tu bo’otajubáaj.
Ba’ale’, lalaj juevese’, to’one’ ma’ táan u páajtal ma’ kmanik taakos ti’ jump’éel kúuchil yaan tu jáal ja’il le noj kaajo’, tumen ma’ ko’ojtako’obi’, ts’o’okole’ ti’ ku bin tuláakal máak tu máan u yuk’ ba’al yéetel ta’aytak u sáastal ti’. Tu kúuchil Pastor Suizoe’ ku páajtal u jaanta’al u jach ki’il pastor, ts’o’okole’ lalaj máak jet’sik wa u k’áat u ts’áaj u xa’ak’il piña, tumen yaane’ ma’ ki’ u jaantiki’. In wojel bixij.
Óoxp’éel mexikanail, óoxp’éel de páastor, uláak’e’ de áarrachera, ti’al le chambalo’; to’on k’ubéentik le je’elo’, tuláakale’, ku ts’a’abal u sebooyail yéetel u siilantroil, chéen le u ti’al le chaambalo’ ma’ táan u ts’a’abali’, tumen ma’ k-ojel wa je’el u jaantike’. Ba’ale’ le je’elo’obo’, chéen ti’al jueves, tumen tu kaajil Kaanpeche’ taakóo suuk u jaanta’ale’ ku beeta’al yéetel lechón wa u bak’el k’éek’en, ba’ale’ le je’elo’ ma’ ti’al seena’arbili’.
K-ojel xane’, Kaanpechil mix juntéen xi’ik Hecelchakán ti’al u jaant kex juntéek u taakosil píibil k’éek’ene’, ma’ kaanpechili’, beey ojéela’an unaj u yúuchulo’. Tu k’íiwikil u noj kaajil Hecelchakáne’ yaan óoxp’éel tu’ux ku ko’onoli’, jump’éele’ leti’e’ jach k’ajóolta’ano’, u ti’al amigo “Calán”.
Yóok’lal meyaj ku beetik in watane’ yéetel tumen Jo’ maas ma’ ko’oj kmanik ba’ax k’a’abéet to’one’, kbin kex juntéen wa ka’atéen ichil jump’éel winal ti’al kmaan, le beetike’, jach suuk kmáan uk’ul tu kaajil Hecelchakán, tumen ku páajtal u ki’ jaanta’al u koots’olil píibil k’éek’en, tumen yaanal bix u guusto. Te’e noj kaajo’ ku beeta’al ba’ale’ chéen yéetel gas ku tak’ankúunsa’al le bak’o’, ba’ale’ Hecelchakáne’ suuka’an u beeta’al beey píibilo’.
Beey túuno’, ka’alikil tu xamanil u noj lu’umil México suuk u beeta’al de k’áatbil bak’, chúumuk noj lu’ume’ suuk u jaanta’al de pastor, yéetel tu noojol-lak’in noj lu’ume’, ku beeta’al yéetel píibil k’éek’en, wa ma’e’ k’áata’ak ti’ Netflix, tumen u beeta’al janalo’ob je’el bix u beeta’al tumen maayaobe’ láayli’ u ki’ikunsik janal tu lu’umil Kaanpech.
Je’el bixak ka beeta’ak, píitbil, tak’ankúunsa’an, chéen póokbil bak’ wa yaanal bixe’, u te’ep’el bak’ yéetel waaje’ jach ki’ tu chi’ wíinik, ts’o’okole’ beey u bin u yantal u yóol janalo’ob ku beeta’al tu noj lu’umil México.
Nota relacionada: El sabor envuelto en una tortilla
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
