Óoxp’éel ja’ab p’aatal ti’ yóok’ol kaab ti’al u ch’éeel le beyka’aj u gaasesil efeekto inbernaderóo ku jóok’sa’al, ts’o’okole’ unaj u líik’sikubáaj ti’al u p’atik kóombustibles fósiles, beey úuchik u ya’alal tumen u ajxaak’alilo’ob kliimáa ti’ u mola’ayil ONU, máaxo’ob táan u tsáako’ob ka yanak nojoch k’eexilo’ob ti’ bix suuka’an u kuxtal wíinik.
Tu jo’oloj ya’abach tsikbale’, leti’obe’ tu ts’áajo’ob k’ajóoltbil u tsoolil ba’ax je’el u páajtalu beeta’al ti’al u chan ch’éenel u k’astal yóok’ol kaab, tumen le je’elo’ jach k’a’anan ka beeta’ak ti’al u yutsil u paachil k’iin kaaj.
Tumen táan u seen ko’ojtal xan u muuk’il sáasile’, u ajxaak’alilo’ob Panel Intergubernamental sobre el Cambio Climático (IPCC) ku tukultiko’obe’ k’a’anan u xun p’atta’al chúuk ti’al u ja’abil 2050, beyxan u kaajil yóok’ol kaabe’ unaj xan u ch’éenel u k’a’abéetkunsik u 60 por siientoil petrooleo, yéetel u 70 por siientoil gaas.
También te puede interesar: ONU pone ultimátum de tres años para frenar emisiones de CO2
U seen jóok’sa’al CO2 k’a’abéet u je’elsa’al jach tu beel ti’al u ja’abil 2025, ti’al u “páajtal” u yantal u beel kaaj tu paachil k’iin. Ti’al ma’ u yúuchul ba’al ma’ táan u páajtal u k’éexele’, najmal u jach piimtal u jóok’sa’al CO2 ichil óoxp’éel ja’ab, ba’ale’ kéen ts’o’okoke’ u séeb éemel xan.
Ka’aj t’aanaj máax jo’olbesik IPCC, Hoesung Lee, tu ya’alaje’ ba’ax bin kun jets’bil bejla’e’, je’el u beetik k-ilik u paachil k’iin. “Yaan to’on u nu’ukulil yéetel kna’at ti’al kje’elsik u seen chokotal yóok’ol kaab”.
Yaane’ ku tuus
"Yaan u meyajilo’ob jala’ach yéetel u yuumil mola’ayobe’ ku ya’aliko’ob jump’éel ba’al, chéen ba’axe’ yaanal ba’ax ku beetiko’ob. Ku tuuso’ob. Ts’o’okole’ ba’ax kéen u taase’ jach táaj k’aas”, tu ya’alaj u séekretaryoil ONU, Antonio Guterres.
Te’e ts’ook winalo’oba’, IPCCe’ ts’o’ok u ts’áak k’ajóoltbil u yáax ka’a jaats, ti’ óoxp’éel nukuch syentifikoil xaak’al beeta’an. Ti’ u yóoxp’éelile’ ku tso’olol ba’ax ku páajtal u beeta’al tu yóok’lal. Ba’ale’ jejeláas ba’ax ku tso’ololi’, tumen ti’al u yáanta’al yóok’ol kaabe’, óoli’ tuláakal u kuxtal wíinik ku táakbesa’al, ts’o’okole’ najmal u xíimbalta’al bejo’ob ma’ k’ajóolta’an tak walkila’.
Ichil ba’ax jts’a’ab k’ajóoltbil tumen u kúuchil xaak’al Embere’, u muuk’il sáasil ku jóok’sa’al ti’ k’iin yéetel ti’ iik’e’, chéen k’uch tu 10 por siientoil tuláakal le beetchaj ti’ yóok’ol kaab tu ja’abil 2021.
Ichil uláak’ ba’ax ku ya’alal ku páajtal u beeta’al, kex tumen óoli’ táajxo’tbil u beetik ba’ale’, ku ya’alik unaj u ch’éenel u k’a’abéetkunsa’al péepen k’áak’, u jelbesik wíinik bix u tséentikubáaj, ti’al ma’ u sen jaantik bak’, yéetel u jeel tukulta’al bix u beeta’al najo’ob, ichil uláak’ ba’alo’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
