de

del

Tu péetlu’umil Yucatáne’, ma’ keet kuxa’an paalali’ yéetel ku máansik ya’abach talamo’ob: REDIM

Yucatán no es próspero por desigualdad que afecta a la niñez: Tania Ramírez
Foto: Rodrigo Díaz Guzmán

Ti’al u ja’abil 2020e’, tu péetlu’umil Yucatáne’, u 4 por siientoil ko’olel yaan u ja’abil ichil 12 tak 17e’, ts’oka’an u beel wa múul kaja’an yéetel u núup, beey úuchik u chíikpajal ti’ u xaak’alil La infancia cuenta en Yucatán, beeta’ab tumen Red por los Derechos de la Infancia en Mexico (Redim) yéetel Investigación y Educación Popular Autogestiva, (IEPAAC).

Ka’ach 2020e’, xch’úupalal beey yaniko’ k’ucha’ak 301 u túulal, ba’ale’ u xookile’ ya’abchaj ichil u ja’abil 2000 tak 2020, tumen ka’ache’ 4mil 471 yaan ka’achij, ba’ale’ jnáak 4 mil 519 u túulal. Ba’ale’ ichil ko’olel 15 tak 17 u ja’abile’ ya’abchaj 7.4 por siiento. Ts’o’okole’, xaak’al beeta’abe’ tu ye’esaje’, ichil 2019 tak 2020e’, paalal yaan u ja’abil ichil 1 tak 17 u ja’abile ts’aatáanta’ab tu kúuchil ts’akyaj tumen beeta’ab sexual loobilaj ti’ob tu péetlu’umil Yucatáne’, ya’abchaji, tumen ka’ache’ chéen 25 xoka’ani’ ba’ale’ k’uch tak 59; u 86.4 por siientoile’, mejen xch’úupalal.

Beyxan, Yucatáne’ ti’ yaan tu waxakp’éel kúuchil ichil péetlu’umo’ob tu’ux kuxa’an ich óotsilil mejen paalal yaan ichil 0 tak 17 u ja’abil.

Tania Ramírez Hernándeze’, máax beetik u éejekutibail jo’olbesajil Redime’, tu ya’alaje’ ma’ táan u páajtal u ya’alal wa Yucatáne’ uts u bin u xíimbal tumen jach ma’ kéet kuxa’an u kaajili’, yaan jejeláas talamilo’ob yéetel u páajtalil wíinike’ jach pepebcha’abta’an, ts’o’okole’ ichile’, ti’ yaan xan le mejen paalalo’obo’, je’el bix úuchik u ye’esal te’e xaak’alil beeta’ab yéetel jts’a’ab k’ajóoltbil le 7 ti’ junio máanika’, tu noj kaajil Jo’.  

Uláak’ talamil chíikpaj yane’, leti’e’ mejen xch’úupalal ku séeb yantal u paalal, ba’ale’ mix ts’o’oka’an u xuulta’alo’ob kéen úuchuk. Tu péetlu’umil Yucatáne’ ya’abchaj xan xch’úupalal ichil 12 tak 17 u ja’abil yanchaj u paalal tumen ti’al u ja’abil 2000e’ yaan ka’ach 2.1 por siiento, ba’ale’ ti’al 2020e’ k’uch tak 2.4 por siiento; beyxan láayli’ te’e ja’abo’ paalal yaan u ja’abil ichil 15 tak 17e’ yanchaj kex juntúul u paalil. 

Kaajo’ob tu’ux yanchaj u ya’abil xch’úupalal yanchaj u paalal tu ja’abil 2019, yéetel yaan u ja’abil ichil 10 tak 14 ja’abo’obe’ leti’ le je’elo’oba’: Chicxulub Pueblo, Cansahcab, Dzitás, Río Lagartos, Xocchel,  Mama, Cantamayec, Yaxkukul, Dzilam González yéetel Tekal de Venegas.


Ku páajtal u xak’alta’al u túulisil le meyajo’, tu kúuchil Internet: https://issuu.com/infanciacuenta/docs/icm_yucatan_final

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan