Múuch’o’ob kaláantik lu’um ti’ u péetlu’umil Quintana Rooe’, tu beetajo’ob jump’éel múuch’tambal ti’ Internet, le miércoles máanika’, tu’ux tsikbalnajo’ob yéetel mola’ayo’ob k’a’aytiko’ob péektsilo’ob, ti’al u ts’áako’ob k’ajóoltbil ba’axten ku tukultiko’ob ma’ no’ojan u beeta’al u beel Tren Mayai’; tu ya’alajo’obe’ u beele’ unaj u yáalab Palenque, Chiapas, tak tu kaajil Cancún, chéen ba’axe’ tak te’elo’, ma’ unaj u beeta’al u jaatsil 5, 6 yéetel 7, tumen ku loobiltik lu’um yéetel k’áax. Ti’ le tsikbalo’, táakpaj ajxaak’alo’ob, ajka’ansajo’ob, áaktibiistao’ob, kaajnáalo’ob, ichil uláak’ máako’ob.
“In k’áat in ts’o’oks in t’aan yéetel jump’éel páayt’aan ti’al u jala’achil le noj lu’uma’, tumen wa taak a beetik a Tren Mayail, ti’al u p’áatal ti’ máaxo’ob ku taalo’ob t-paache’, ka’a a beetej chéen ba’axe’ chéen ka áalkabnak Palenque tak Cancún; ma’ a k’ujsik tak tu jaatsil 5, 6 yéetel 7, tumen beyo’ ma’ táan u k’askúunta’al kuxtal yaan tu Petenil Yucatán”, tu ya’alaj Rodrigo Medellín, u jxak’al xookil UNAM.
Tu ya’alaje’ yaan u sajbe’entsil u k’askúunta’al ja’ yaan tu Petenil Yucatán, le beetik xane’, je’el u séeb jelpajal yéetel u káajal u k’a’abéetkunsa’al uláak’ ba’alo’ob tumen wíinik yéetel u jeel kuxtal yaan te’elo’, tumen “tuláakalo’on ich sajbe’entsil yano’on”.
También te puede interesar: Ambientalistas proponen a la Federación eliminar los tramos 5, 6 y 7 del Tren Maya
Eloy González, máax táaka’an ichil u múuch’kabil SOS Cenotes, tu’ux táakpaja’an uláak’ kex 100 kajnáalo’obe’, tu ya’alaje’ káaj u xak’altiko’ob tu’ux te’el ku k’askúuntbil le lu’umo’ úuchik u k’e’exel u beel le Treno’.
Tsikbal beeta’abe’ xáanchaj maanal ka’ap’éel ooráa, tu’ux tiskbalta’ab je’el u jach k’askúunta’al u ya’abil k’áax kéen beeta’ak le noj meyajo’, tumen ts’o’okili’ u jach ila’al te’e péetlu’umo’ jach ya’ab u ch’a’akal che’ chéen beyo’, ts’o’okole’ ts’o’ok tak u káajal u ke’etel yéetel Chiapas, tu’ux ts’o’ok u ch’éejsa’al maanal u 40 por siientoil che’ob yaan ka’achij, wa tabasco tu’ux ts’o’ok u k’askúunta’al maanal u 90 por siientoil k’áax yaan ka’achij.
Ichil máaxo’ob táakpajo’obe’ ti’ yaan Roberto Rojo, jbioologóo yéetel éespeleologóo, máax tu k’áataj ka e’esa’ak u jach jaajil ba’al ichil u xaak’alil Manifestación de Impacto Ambiental; beyxan u x-xak’al xookil jeokimikáa aplikadáa Guadalupe Velázquez Olimán, máax t’aanaj yóok’lal bix u k’askúunta’al u yáal ja’ yaan yáanal lu’um; ichil uláak’ máako’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
