Ichil u ja’ailo’ob Caribe mexicanoe’ táan u bin u k’astal ba’ali’, ts’o’okole’ mix juntéen ila’an u yáax úuchul je’el bix le walkila’, le beetike’ táan xan u bin u ch’éejel u koralilo’ob yaan te’elo’, beey úuchik u ts’a’abal k’ajóoltbil tumen Universidad Nacional Autónoma de México (UNAM) ti’ jump’éel k’a’aytajil ts’íib.
Ichil u ja’abil 2018 yéetel 2019 jts’a’ab k’ajóolbtil beyka’aj u piimil ba’al ts’o’ok u k’astal te’e ja’o’, tu’ux ila’abe’ k’askúunta’an u 90 por siientoil koralo’ob, tu’ux táaka’an u jejeláasil k’ajóolta’an beey de pilar, de laberinto yéetel dée ts’o’omel pool, tu tsikbaltaj Lorenzo Álvarez Filip, u jxak’al xookil Instituto de Ciencias del Mar y Limnología (ICML) ti’ u noj najil xook UNAM.
También te puede interesar: Catástrofe lleva a la extinción a los corales del Caribe mexicano: UNAM
Ba’ax k’askúuntike’ leti’e’ k’oja’an beetik u sa’atal u teejidosil le chich koralo’ob (SCTLD, yóok’lal bix u káajbal u k’aaba’ ich inglés, Stony Coral Tissue Loss Disease); le k’oja’anilo’ séeba’an u pa’ak’al yéetel u piimtal, ik’el tsa’aysike’ ma’ k’ajóolta’aki’, ba’ale’ yaan ba’al u yil yéetel ba’ax ku beetik wíinik ku yantal te’e baantao’, je’el bix otelo’ob, mueeyeob, éek’ ja’, ichil uláak’ ba’alob, beey a’alab tumen Álvarez Filip, jxak’al xook táaka’an meyaj tu najil xook Unidad de Sistemas Arrecifales del ICML tu méek’tankaajil Puerto Morelos, Quintana Roo.
Ma’ úuchake’, Álvarez Filip yéetel u yéet meyajo’obe’, tu ts’áajo’ob k’ajóoltbil jump’éel xaak’al yóok’lal bix yanik u koralilo’ob Caribe mexicano, tu pikil ju’unil Communications Biology.
“K’oja’anil beetik u ch’éejel u teejidosil chich koralese’ jach k’aas, je’el u kíinsik u ya’abil koralo’ob tu jo’oloj jayp’éel k’iino’obe’”, tu tsolaj. Beyxan tu ya’alaje’, ma’ u chuk mix jump’éel ja’ab yanak k’oja’anil tu ja’ilo’ob Caribe mexicanoi’ ba’ale’ ts’o’ok u k’askúuntik óoli’ kex 50 u p’éel u jejeláasil koralo’ob.
Chich koralo’obe’ leti’e beetiko’ob u yantal áaresifée, le beetik kéen xuulchajako’obe’ ku much’iko’ob káarbonatóo de kaalsyo, le je’elo’, leti’e’ tuunich jejeláas u foormail tumen yaan ba’al u yil ba’ax jejeláasil kéen ts’áaj u ch’i’ibali’.
Jxak’al xooke’ tu ya’alaje’, u jach piimil le k’oja’ano’ yanchaj tu ja’abil 2018 tak 2019, tumen leti’e’ ka káaj u jach kíimil u ya’abili’. Walkila’, ts’o’ok u jach chíikpajal u loobilaj beeta’an, ba’ale’ yaan u xáantal ya’abach ja’abo’ob tak kéen ka’a utsak tuka’atéen, ts’o’okole’ je’el u béeytale’ chéen wa ka séeb beeta’ak ba’ax k’a’abéet ti’al u kaláanta’al yéetel u yutskíinsa’al.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
