Angélica Enciso
U mola’ayil Secretaría de Medio Ambiente y Recursos Naturales (Semarnat) tu beetaj páayt’aan ti’al u k’áatchi’ibtal kaaj yóok’lal Manifestación de Impacto Ambiental (MIA) beeta’an ti’ u jaatsil 5 Norte yóok’lal Tren Maya, ku yáalkab Cancún tak Playa del Carmen. Páayt’aane’ beeta’ab le 15 ti’ julio máaniko’, tu jo’oloj jump’éel k’iin oksa’ak ju’un tumen Fondo Nacional de Fomento al Turismo (Fonatur) ti’al u xak’alta’al. Te’e ju’uno’ ku ya’alal yaan u jelbesa’al 292 ektaareas, ts’o’okole’ sajbe’entsil u búulul wa u níikil ba’al yóok’lal bix u lu’umil le baantao’, je’el bix xan yóok’lal ts’ono’oto’ob.
Te’e ju’uno’ ku je’ets’el le noj meyajo’ no’oja’an ti’al beetbil, ts’o’okole’ kéen beeta’ake’ “yaan u yila’al ma’ u jach k’askúunta’al u ya’abil ba’alo’obi’, yéetel je’el u yila’al bix u yutskíinsa’ale’”, ts’o’okole’ mix tu’ux ku yila’al wa ma’ tu yantal utsil ti’. MIAe’ ku ya’alike’ tu jaatsil 5 Nortee’ náachchaja’an 43 kilómetros, ts’o’okole’ ti’al u meyajta’ale’ yaan u k’a’abéetkunsa’al 28 mil 101 miyonesil pesos. Ti’al beyo’, tu ts’ooke’, meyajo’ob yéetel Trene’ yaan u k’a’abéetkunsik 340 eektareasil k’áax.
También te puede interesar: Semarnat convoca a una consulta pública para el tramo 5 norte
Te’e ju’uno’ yaan kex 2 mil u wáalal, ts’o’okole’ ku xo’okol bix kéen jelpajak u ja’il, u lu’umil, ts’ono’oto’ob u beelilo’ob ja’ yaan tu jaatsil 5 Norte. Ku taal u ts’o’okole’ yaan u jelbesa’al ba’al kéen meyajta’ak lu’um ti’al u káajsa’al le meyajo’ yéetel kéen beeta’ak xan, ka’alikil túun kéen beeta’ak máantenimientoe’ yaan u yila’al bix je’el u yutskíinsa’ale’.
Ku ya’alik ju’une’ mina’an “nojoch sajbe’entsil ti’al kaasrtikóo lu’um, tumen ka’aj tukulta’ab bix kun beetbile’ meyaje’, ila’ab bix u beeta’al ti’al ma’ u jach loobiltik ba’al”. Kex beyo’, ku xo’okol xane’ kéen jo’op’ok u yúuchul páan yéetel buut’e’ yaan u loobilta’al lu’um, ts’o’okole’ sajbe’entsil u búulil wa u níikil ba’al kéen oksa’ak makinaaryai’. Lu’umo’ob je’el bix le yaan te’elo’ je’el u k’askúunta’al kéen jo’op’ok u kíilbal kéen máanak le chimes k’áak’o’.
Beyxan, ku xo’okole’ yaan ba’al je’el u jelpajal ichil le ts’ono’otobo’ yéetel u ja’ilobi’, beyxan ba’alche’ob, tu’ux yaan tak le táakbesa’ano’ob ichil u noormail 059, tu’ux ts’íibta’an u k’aaba’ makalmáako’ob sajbe’entsil u ch’éejelo’ob wa u sa’atalo’ob. Ts’o’okole’ kéen máanak u beel Tren te’elo’, yaan u sajakkúunsa’al wa u beeta’al u luk’ul ba’alche’obi’, tumen u yotoch te’elo’ ba’ale’ yaan u jelbesa’al u kuxtalo’obi’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
