de

del

Ti’ teene’ yaan tuláakal ba’ax beetik u péech’óolta’al máak: Zara Monroy, xseri k’aay

Indígena, lesbiana y morena; tengo todo para ser discriminada: Zara Monrroy
Foto: Facebook Zara Monroy Oficial

Múul meyaj yéetel yantal. Yéetel its’ate’, tuláakal ba’al ku béeytal. cmiique iitom. Jump’éelili’ uts óol ti’al wíinik. 

Páayt’anta’ab Tekax, tu’ux béeychaj u tsikbaltik ba’ax u máansmaj yéetel béeychaj xan u k’aay; bejla’a viernese’ ti’ kun k’aay tu kúuchil Café Santuario. “Taalen in k’ajóolt Jo’, ti’al xan in kaxtik bix je’el in chíikbesikimbáaj”.

Ka’aj kóoj noj kaaje’, Zarae’ tu k’ajóoltaj máako’ob uts u yóolo’ob ti’al u je’iko’ob joolnaj ti’ máaxo’ob péektsiltik u miatsil Comcaác kaaj (u máakilo’ob saam).

“To’one’ kaaj suuka’an u k’aay, ts’o’okole’ máasewal; tene’ kin meyaj tin juunal, kin kaxtik kúuchilo’ob naats’ in ti’al”. 
Yáax juntéen u k’uchul k’aay Zara Monroy tu péetlu’umil Yucatán; máasewal rap, wa bobokchi’, ku beetik. Beey taalja’anilo’ yaan xan u xokik k’aay tuukulo’ob yéetel yaan k’i’itbesik miatsil yéetel u k’aay, beyxan its’at. 

 

También te puede interesar:  Indígena, lesbiana y morena; tengo todo para ser discriminada: Zara Monrroy

 

Zarae’ u yu’ubmaj jejeláas ba’al yóok’lal u noj meyajil Tren Maya táan u beeta’al Yucatán, beyxan u yu’ubmaj jayp’éel ba’al yóok’lal lu’um ku to’okol ti’ kaaj; ba’ale’ u yojel xan Jo’ kaaj jach tu beel kaláanta’an. 
“Beey in wóol jach ya’ab ba’al yaan ti’al u xíimbalta’al (Jo’), ba’ale’ taak k’áat in k’ajóoltik maaya kaaj. In k’áat in wil bix je’el u páajtal kmúul meyaje’, in k’ajóoltik máaxo’ob ku ts’íib ichil u t’aano’ob; beyxan uláak’ máaxo’ob ku k’aay je’ex Pat Boy”. 

Zara Monroye’ káaj u k’aay walkil bulukp’éel ja’abo’ob paachil. Ti’ najil k’uj ku k’aay yéetel u yuum, ba’ale’ ka’aj kíime’ p’áat k’aay leti’. Yóok’lal túun le je’elo’, tu yóotaj u káajal u k’aay ichil yáax t’aanil tu kanaj. Tu káajbale’ káaj u k’ayik ba’al tu’ux ku “xa’ak’tik” juumo’ob, je’el bix ya’alik leti’o’, ba’ale’ ich seri t’aan.
Xk’aaye’ ti’ síij tu kaajil Punta Chueca, tu péetlu’umil Sonora. Ku meyaj yéetel ku yáantik peek’o’ob beyxan miiso’ob. Meyajnaja’an ti’al u k’áatik ka biinsa’ak ja’ ti’al le kaajo’, kex tumen u yojel, talam u múul meyajtik yéetel le k’aay ku beetiko’.

Beyxan, tu kaajale’ ku ts’áak kaambal xooko’ob, ba’ale’ ma’ chéen ti’al u ka’anal rap, beyxan ti’al u ts’íibta’al k’aaytuukul, tumen leti’ u k’áat u chíikbes yéetel u mu’uk’ankúunsik u t’aan. Beyxan u k’áat u kaláant ba’ax ku yúuchul yéetel klu’umil; beyxan in wáantik uláak’ máako’ob ma’ tu kaajal yano’obi’, ti’al u kaxtiko’ob muuk’ ti’ t’aan, paax yéetel its’at. Kex beyo’, talamchaj ti’ u káajal u k’ayaik hip hop, ba’ale’ -ku tukultike’- tumen ka tu chukaj bolomp’éel u ja’abile’ leti’ ka tu yilaj uts tu yich ko’olel.

Ichil k’aay ku beetik Zarae’ ku yu’ubal jejeláas ba’alo’ob yóok’lal u kuxtal; juntúul xlo’obayen ch’úupal ti’ jump’éel chan kaaj tu’ux suuk u yila’al péech’óolalil.

Ka’aj k’uch CDMX ti’al u k’ayik rap ich seri t’aane’, te’e k’íiwiko’, tu yilaj jach chéen leti’ u ko’olelil, ba’ale’ ka’aj ojéelta’ab tumen u jeel máako’ob uts tu yich ko’olele’, káaj u ya’alal ba’al ti’ ich WhatsApp.

“Ba’ale’ u yéetel jaajile’ tuláakal in wéet k’aayo’obe’, in láak’o’ob, in suku’uno’ob. Ts’o’ok kmúul meyaj kéen máanko’on k’aay, ts’o’okole’ jach táaj jats’uts, tumen ka’ache’ ma’ u k’áato’ob ka yanakeni’, ba’ale’ jujump’íitil ts’o’ok k-kanik kmúul paakat yéetel kmúul beetik paax”.

Ku tukultik xane’, bej u xíimbaltmaj ichil u k’aayil rape’ ts’o’ok u ts’áak u páajtalil -ti’ leti’ yéetel u yéet k’aayo’obe’- u mu’uk’ankúunsiko’ob máasewal t’aano’ob. 
“Ti’ tene’ chíika’an tuláakal ba’ax je’el u yantal ti’ juntúul wíinik ku péech’óolta’al: máasewalen; uts tin wich ko’olel; boox in woot’el; ma’ jach patal in t’anik káastelan; ma’ in ts’o’oksmaj in xooki’; yéetel yaan k’iine’ kin sa’atal ti’ noj kaajo’ob”.

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan