Tak tu kúuchil Palacio de Gobierno k’uch kex lajuntúul kajnáalo’ob ti’ jejeláas kaajo’ob méek’tanta’ano’ob tumen Hopelchén, ba’ale’ u ya’abile’ leti’e’ yano’ob tu baantail le wiitso’, ts’o’okole’ jo’olbesa’abo’ob tumen José Luis Ek Cahuich, máax táaka’an ichil Consejo Indígena ti’ le méek’tankaajo’, tu’ux tu lúuk’saj u t’aano’ob ti’al u ya’aliko’ob U Jala’achil le Péetlu’umo’ u tu’ubsmajo’ob ti’ tuláakal yaan ba’al u yil yéetel toj óolal, tumen mina’an ajts’akyajo’ob te’e kaajo’.
Tu ya’alajo’obe’, ka’ach táan u meyaj jala’ach luk’o’obe’ ku k’ujsa’al ti’ob u káarabanail toj óolal kex juntéen ichil jump’éel winal, jach tokáarbij ka’atéen. Ba’ale’ ka’aj ts’o’oke’, beeta’ab mejen kliinikaso’ob chéen ba’axe’ tu binetaj u túuxta’al ts’akyajo’obi’, yéetel ma’ jts’a’ab meyaj ti’ ts’akyajo’ob yano’ob ka’ach te’e kaajo’, ti’al u béeytal u p’áatalo’ob ka’ach buul semaanáa.
Ka’alikil u ts’áak u k’aaba’ob tu joolnajil u k’a’amal máak te’e Palacioo’, yanchaj jaytúul ti’ leti’obe’ tu tsikbaltajo’ob walkila’ mina’an mix jump’éel meyaj ti’al u ts’aatáanta’al u toj óolalo’ob, ts’o’okole’ najmal u jóok’ol máak tak ti’ uláak’ noj kaajo’ob ti’al u ts’a’akalo’ob tumen ju jeel ajts’akyajo’ob. Ichil kaajo’ob tu’ux mina’an ts’akyaje’ ti’ yaan Xcan-há, Xmejía, Pach Huitz yéetel Xmaben.
Tu tsikbaltajo’ob xane’, le je’elo’ u yóoxtéen u k’uchulo’ob tak Palacio, tumen ku t’a’analo’ob bin ti’al u much’ikubáajo’ob yéetel u meyajnáalilo’ob jala’ach, ba’ale’ tak walkila’ ma’ je’ets’ek ti’ob ba’ax k’iin kéen túuxta’ak juntúul ajts’akyaj tak te’e kaajo’obo’, wa tak chéen le káarabanao’, ts’o’okole’ Ek Cahuich tu ya’alaje’ “ma’ táan u páajtal u tsa’ayal to’on mix jump’éel k’oja’anil tumen mina’anto’ob máax ts’aatáantik”.
Uláak’ ba’al tu ya’alajo’obe’, leti’ob bine’ u yojelo’ob bix je’el u ts’akiko’ob ba’al yéetel xíiwo’ob, tumen beey ka’ansabo’ob úuch tumen maaya wíiniko’ob, ba’ale’ walkila’, tumen táan u chíikpajal túumben k’oja’anilo’ob, je’el bix Covid-19, ma’ u yojelo’ob bix je’el u ts’akiko’obe’, mix xan táan u páajtal u séeb jóok’ol máak te’e mejen kaajo’obo’ tumen yaan tu’uxe’ láayli’ u kaláanta’al ma’ u seen jóok’ol máak te’elo’ tumen yaan u sajbe’entsil u pa’ak’al le k’oja’anilo’.
Beyxan tu jets’ajo’obe’ láayli’ beey u yúuchul ba’al yéetel u kananil kaaj, tumen ts’o’ok u ya’abtal xan ookol ku beeta’al te’e baantao’, u ch’a’abal ba’al ti’ máak ka’alikil u loobilta’al yéetel yaan ba’alo’ob ku káajal u chíikpajal ti’ loobilajil ku beeta’al tumen u múuch’il k’aasil máako’ob, ba’ale’ mixba’al núuka’ak ti’ob tumen u jo’olpóopilo’ob kananil, ts’o’okole’ láayli’ mina’an mix túuxta’ak u ajmeyajilo’ob Guardia Nacional (GN) wa Secretaría de la Defensa Nacional (Sedena).
“Maas ku yóotiko’ob bin te’e tu maartesil jaguar ti’al u tak poolo’ob yéetel u sakach t’aano’ob, ts’o’okole’ mix ba’al ku beetiko’ob yóok’lal máaxo’ob unaj táan u meyajo’obi’, le beetik to’one’ k-ilik u talamil ti’ k-kaajalo’ob, le beetik chéen ba’ax p’aatal to’one’, leti’ ktaal weye’ ti’al klíik’sik kt’aan yóok’lal kpáajtalilo’obi’”, tu tsikbaltaj.
