Ichil u jejeláasil kuxtal yaan tu Caribeil Méxicoe’ ku yila’al ya’abach ba’alche’ob, ba’ale’ juntúul ti’ la jach jats’uts u yila’alo’ leti’e’ ch’úuyo’, águila pescadora, (Pandion haliaetus); ch’íich’ yaan u ch’i’ibal ichil u baatsil Pandionidae.
Le ch’íicha’ ku béeytal u jach ka’antal u xik’nal, ts’o’okole’ ya’abach juntéenake’ beey i’ u yila’ale’. Ku p’isik ichil 50 yéetel 50 cms u ka’analil yéetel kéen u xit u xiik’e’, je’el u p’isik tak jump’éel meetróo yéetel uláak’ táanchúumuk.
Xbioologáa Yazlin Marrufo Novelo, máax ku yáantaj tu jaats meyajil kaambal xook ku beeta’al Planetario de Cancún, tu tsikbaltaje’ ma’ ya’ab u jejeláasil ch’úuyo’ob yaan te’e baantao’, ts’o’okole’ jach chéen leti’ le ku páajtal u yila’al te’elo’.
También te puede interesar: Águila pescadora, única en su género en el Caribe mexicano
“Je’el bix u ya’alik u k’aaba’o’, ku máan chuuk, le beetik naats’ u p’’áatal te’el tu’ux ku kaxtik ba’al u jaantej. Jáal ja’ ku yantal”, tu tsikbaltaj.
U boonile’ sak yéetel yaan u chan koobil, u xiibile’ maas chan saktako’ob, yéetel u xch’uupulile’ booxtak; ichil ba’ax beetik u p’áatal ich sajbe’entsile’ ti’ yaan wíinik yéetel u k’éexel ba’al te’el yóok’ol kaaba’.
Mix juntúul ba’alche’ jaantik, chéen ja’alil kéen e’elnak tu k’u’ je’el u jaanta’al tumen uláak’ ch’íich’ob wa ba’alche’ob, ba’ale’ talam xan tumen ka’anal tu’ux ku beetik u k’u’.
Kaja’an tu péetlu’umil Quintana Roo, bul ja’al ku yila’ali’, ti’ xan ku ya’abta’ali’, ba’ale’ jejeláas tu’ux ku yila’al ti’ le yóok’ol kaaba’ yéetel yaane’ ku kaxtik tu’ux u bin tumen ku p’áatal mina’an u yotoch.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
