U sientifikoil k’aaba’ K’anxok báayenae’ Rhincodon Typus, ts’o’okole’ je’el u kuxtal tak 100 ja’abo’obe’; ba’ale’ Unión Internacional para la Conservación de la Naturaleza u táakbesmaj ichil le ba’alche’ob sajbe’entsil yanik u ch’éejelo’ob. Suuk u yila’al ichil u ja’ilo’ob Caribe Mexicano, u ya’abile’ tu xamanil U Petenil Yucatán.
“Ku yila’al tu petenil Contoy, Isla Mujeres, Holbox, naats’ Cabo Catoche tu’ux ku taamtal ja’, Golfo de California, je’el bix xan tu ja’ilo’ob Pacífico.
Ku tukulta’ale’, ts’o’ok 60 miyoonesil ja’abo’ob kajlak le ba’ache’a’ way yóok’ol kaaba’, ku p’isik ichil 12 tak 20 meetros u chowakil, yéetel chéen leti’ táaka’an ichil u baatsil Rhincodontidae, ichil u jeeneroil Rhincodon.
También te puede interesar: Tiburón ballena, el pez más grande del mundo
Kex tumen ma’ juntúul ts’íik ba’alche’i’, ma’ táaka’an ichil ba’alche’ob jatsa’an beey mamiiferóo; jatsa’an beey obiiparóo, ba’ale’ je’ ku ye’elsike’ tu jobnel u na’ ku p’áatal tak kéen síijik u mejenilo’. U wíinkilale’ chowak, yéetel u boonile’ samal boox wa boox ch’ooj tu paach. Yaan u wóowolis ch’aajo’ob yéetel u t’o’olil u paach, le beetik te’e baantaa’ k’ajóolta’an beey “Domino”.
Xbioologa Graciela Saldaña tu tsikbaltaje’ mina’an u koj, máaytbil u beetik u yo’och. KU tukulta’ale’ te’e yóok’ol kaaba’ yaan kex 7 mil u túul k’anxok báayenáa. Tu ja’ilo’ob Caribe Mexicanoe’ ku yila’al ichil 170 tak 400 u túul sáansamal, ba’ale’ tu ja’abil 2019 p’íitchaj le beyka’aja’. Tu jo’oloj ka’ap’éel ja’abe’, ka’a yanchaj u jeelo’ob, tumen tak agosto ti’ le ja’abil 2022a’, ila’ab tak 350 u túulal.
Uláak’ ba’al tu ya’alaj xbioologae’, ti’al u k’iinil 30 ti’ agosto ku máan U K’iinil K’anxok Báayenáa, úuchik u je’ets’el tu ja’abil 2008 ti’ jump’éel múuch’tambal tu’ux tsikbalta’ab jejeláas ba’al yóok’lal le ba’alche’a’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
